Πέμπτη 3 Απριλίου 2008

Περί Βλακείας και άλλων 'πολιτικών' πραξεων...

Ρόμπερτ Μουζίλ: Περί Βλακείας
Εκδόσεις: Ολκός ΕΠΕ. Β’ έκδοση, ISBN 960-8154-09-X –ΑΘΗΝΑ 2001Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας

Το μικρό αυτό εγχειρίδιο των 66 σελίδων αποτελεί συμπυκνωμένο καταστάλαγμα σοφίας ακριβώς μέσα από την επίφαση της φιλοσοφικής ερμηνείας της βλακείας. Η περιεκτικότητα και η απλότητα του κειμένου μέσα από μια προφορική διαδρομή επιχειρημάτων του Μουζίλ, ο οποίος παρουσίασε διάλεξη Περί Βλακείας στις 11 και 17 Μαρτίου 1937, ύστερα από ειδική πρόσκληση της Εργατικής Ένωσης (Werkbund) και, η οποία στη συνέχεια δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις Berrmann-Fischer, προβληματίζει τον αναγνώστη ακριβώς για το αξεπέραστο της επικαιρότητάς της. Θα τολμούσα, ωστόσο, να παραβάλω την απόδειξη της βλακείας ως έννοιας με εκείνη της αφέλειας που οδηγεί συχνά σε ολόκληρες προτάσεις, που προσομοιάζουν με τη μεγάλη σωματικότητα και την αντικατάσταση υψηλότερων συνειρμών, με τη αφήγηση μιας απλής ιστορίας, με την ανεκδοτολογία καταστάσεων με απλούς χειρισμούς απόδειξης κι εν ολίγοις με τη ματαιότητα που συνάδει με τη βαρεμάρα της καθημερινής ζωής αλλά ταυτόχρονα και της αναπηρίας συνδυασμού λογικής και συναισθήματος. Ανάμεσα στα δύο τελευταία πάλλονται ποικίλες πνευματικές και ψυχικές παραλλαγές, ικανές να εμποδίσουν, να ακυρώσουν κα να παραπλανήσουν ακόμα κα μια εγγενώς ακέραιη ευφυΐα σε τέτοιο βαθμό, ώστε το αποτέλεσμα να είναι εκείνο για το οποίο η γλώσσα μας διαθέτει μόνο τη λέξη βλακεία, σύμφωνα με τον συγγραφέα. Συνειρμικά προσεγγίζει τη διαπίστωση του Ρωμανού του Μελωδού ότι: «Είναι κανείς από το μέρος της αθωότητας-«λευκοφόρος την διάνοιαν»- σε δύο περιπτώσεις: όταν δεν έχει φτάσει στο σημείο να υποψιασθεί καν το Μαύρο κι όταν το έχει διατρέξει ως την έσχατη άκρη του έτσι που να πατήσει από το άλλο μέρος πάλι στο Λευκό. Με πλήρη συνείδηση ότι όσα γνώρισε στο αναμεταξύ του είναι απολύτως άχρηστα».
Στην Ποίηση αυτό μεταφράζεται ως αθωότητα ή ως κανόνας δημιουργίας, δηλ. αφαίρεση:
- Τι είναι το κόκκινο χρώμα;- Ένα χαστούκι από παπαρούνες!
- Τι είναι ο αετός;- Εκείνο που βάζουμε πολύ πάνω απ’ το κεφάλι μας
- Αν η Τύχη ξεφόρτωνε χαρούπια- Χίλια ιστιοφόρα θα ‘σκιζαν τις θάλασσες.*
Θεωρώ, όμως, ότι κατά τη φιλοσοφική του Μουζίλ θα μπορούσε να εκληφθεί ως βλακεία, ακριβώς μέσα στα πλαίσια της αδυναμίας της επεξεργασίας και της συνταύτισης με τα πρωτόγονα αισθήματα που στο Εγκώμιο της μωρίας του Erasmus Desiderius(1469-1536) προκύπτει ότι ο άνθρωπος χωρίς ορισμένες βλακείες, δεν θα ερχόταν καν στον κόσμο! Ένα άλλο σημείο που αδιαφιλονίκητα αποδεικνύει την συμμετοχή της βλακείας στη νόηση είναι η διαπίστωση του συγγραφέα ότι η αισθητική απόλαυση είναι συγχρόνως κρίση και αίσθημα.
Αναγνωριστικό σημείο στην εποχή μας, η κρίση κατά προτίμηση, με τις αντιφάσεις στη θέση και την αντίθεση που αντικατοπτρίζουν τελικά την πολιτική στάση του όντος απέναντι στη ζωή. Αρκετά χαριτωμένη είναι, επίσης, η αναφορά του συγγραφέα στην περιαυτολογία. Πράγματι η περιαυτολογία είναι ένα ελάττωμα των εγωιστών(άραγε ποιος δεν είναι;) και των ανήσυχων αλλά και χαρακτηριστικό των μελαγχολικών!!! Παραθέτω εδώ σπουδαία «απολιθώματα» της ανθρώπινης ματαιοδοξίας: Μεγαλειότατε, Μακαριότατε, Εξοχότατε, Εκλαμπρότατε, Υψηλότατε και άλλα παρόμοια όπου, η ανεκδοτολογία των επισημάνσεων δεν γίνεται καν συνειδητή. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της αναφοράς στη βλακεία, κατά το συγγραφέα, είναι η βλακεία στη πράξη, αυτό που λέγεται ωμότητα. Δηλαδή, αυτό που μας οδηγεί ολόισια στην κατεύθυνση εκείνης της συναισθηματικής διαταραχής και της διαταραχής της συναισθηματικής ισορροπίας. Η ευρυματολογία, τολμώ να μεταφράσω, της απ’ ευθείας έκφρασης συναισθημάτων που ο συγγραφέας μεταφράζει ως εφαρμοσμένη βλακεία. Η αμετροέπεια που σκουντουφλάει, θα έλεγα.Στο άκουσμα της βλακείας συνήθως ακολουθούν γέλια κι αυτό γιατί η ίδια η βλακεία προκαλεί μια βαθιά αμφίθυμη ψυχολογική ένταση. Στους ρυθμούς της σύγχρονης πραγματικότητας η βλακεία μοιράζεται στιγμές ανυπέρβλητης ξεκούρασης κι έντασης έως «παράδοσης» μέσα από τα προγράμματα της τηλεόρασης. Η μοναδική εμπειρία της εισβολής της ανά λεπτό στο οικοδόμημα που, αν μη τι άλλο καθρεφτίζει τον εσωτερικό κόσμο μας, δηλαδή στο ίδιο μας το σπίτι, είναι τουλάχιστον καταστροφική. Άλλωστε το θέμα δεν μπορεί παρά να είναι πολιτικό για μια ακόμα φορά, αφού απαιτεί από εμάς συγκεκριμένη συμπεριφορά δράσης σε όλους τους τομείς έκφρασης και δημιουργίας. Η βλακεία αποκοιμίζει τη δυσπιστία, την αφοπλίζει. Σε σχέσεις μάλιστα εξάρτησης οι δυνάμεις έχουν κατανεμηθεί τόσο άνισα, ώστε ο ανίσχυρος να παριστάνει, για την ασφάλειά του, έναν μεγαλύτερο βλάκα απ’ ότι είναι.
Πιο είναι το μέσο αποφυγής της βλακείας; Σύμφωνα με τον συγγραφέα: Η μετριοφροσύνη και, ως προς τις προθέσεις εκεί συμβουλεύει: πράξε όσο καλά μπορείς και όσο άσχημα είσαι αναγκασμένος, γνωρίζοντας πάντα τα όρια του λάθους των πράξεών σου!___________________________________________________
*«Ανοιχτά Χαρτιά» Ο.Ελύτη
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε απο την tractatus σε τοπική εφημερίδα της Λέσβου τον Αύγουστο του 2005

7 σχόλια:

katerina είπε...

Αχ, Ελένη μου,
δεν υπάρχει καμία σημαντική σκέψη, την οποία η βλακεία δεν θα ήξερε πως να χρησιμοποιήσει: είναι ευκίνητη προς όλες τις κατευθύνσεις και μπορεί να φορέσει όλα τα φορέματα της αλήθειας.
Η αλήθεια αντιθέτως έχει μόνο ένα φόρεμα και έναν δρόμο για κάθε περίπτωση και βρίσκεται πάντοτε σε μειονεκτική θέση...

Αλλά το σημαντικο ζήτημα ειναι ποιος διαβάζει;;;

Ειναι προφανές ότι, εχοντας πια χάσει την δεξιότητα της ανάγνωσης (καλά για τη γραφή, ας μην το συζητήσουμε....), κάταφεραν ακομα και αυτά τα μονα που διαβάζουν, και αυτά ειναι .....αριθμοί, να τα διαβάζουν .....βλακωδώς.

Μήπως τώρα που θα γίνει και η Σχολή Στελεχών, μικρό, φτηνο ειναι, μηπως να τους διατίθεται δωρεάν;;;;;

Λεω, εγω τώρα, μια πρόταση κάνω. Και επειδή για ανάγνωση .....δεν το βλέπω, αν τους το εικονογραφούσε κάποιος;;;
Και εχουμε να βάλουμε εικονες!!!!!!!!!!!!!

tractatus είπε...

Κατερίνα, ναι αλλά τελικά ποιά είναι η αλήθεια; ρητορικό το ερώτημα, μιάς και η αλήθεια μετά απο τόσα χρόνια είναι δυσεύρετη και εντελώς υποκειμενική....

Τώρα για το διάβασμα....Κανείς δεν έχασε διαβάζοντας και γράφοντας (ακόμα περισσότερο) εμείς αυτό κάνουμε εδώ μέσα...κι ακόμα κι απο εδώ μια επιθυμία για βιβλία όλο και διαφαίνεται...

Για τους πολιτικούς...χμ ξέρω κάποιους που διαβάζουν αλλα να σου πώ... δεν τον ομολογούν ούτε στον εαυτό τους. Ο άνθρωπος που στέκεται γενικά σήμερα -στην κυριολεξία στέκεται- δίπλα σ' ενα ράφι και ψάχνει, κοντά σ' ενα συμπέρασμα κι ακούει, σ' ενα κείμενο κι αναστοχάζεται πριν πει το κάτι τις στα έδρανα της ελληνικής Βουλής οφείλει πάνω απ' όλα να εισάγει με μια ατάκα(το θυμάσαι;;;!!!) την ομιλία του ακριβώς για να κερδίσει το ενδιαφέρον των ακροατών...πολύ βαρεμάρα; πολύ αδιαφορία; μήπως γνώση; Δεν ξέρω αλλά ποτέ το εύκολο δεν μου ήταν εύκολο...Κατερινούλα μου....:)

Homo Sapiens είπε...

Καλησπέρα tractatus...

Εμένα λες αλλά κι εδώ βλέπω καταιγισμό αναρτήσεων :))
Το κείμενο το διάβασα με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση και θα σπεύσω να προμηθευτώ και το σχετικό βιβλιαράκι...Το αρθράκι σου που παραπέμπεις το έχεις δημοσιεύσει στο blog?

OnWine είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
OnWine είπε...

Διάβασα την πρόσκλησή σου στο Blog μου και ήρθα.... ελπίζω βέβαια, η πρόσκληση να μην γίνεται λόγω... στενής μου σχέσης με το θέμα!!!!

Η βλακεία είναι συνυφασμένη με την πολιτική, άρρηκτα... δεμένη μαζί της...

Δεν θέλω να προβακάρω την συζήτηση, αναφερόμενος σε σημερινά... λαμπρά παραδείγματα ...ηλιθίων πολιτικών ή πολιτικής βλακείας.. και τους ξέρουμε ολοι, και τα παραδείγματα είναι... πολύ πρόσφατα.

Θα επισημάνω, απλά, οτι πάρα πολλά γεγονότα που ερμηνεύονται με ...βαθυστόχαστες αναλύσεις, με αναγωγή σε ...δακτύλους εξωτερικού, κλπ κλπ οφείλονται σε καθαρή, παρθένα βλακεία!

Η βλακεία διαμόρφωσε καταστάσεις, ανέβασε ανίκανους πολιτικούς, κατέβασε άλλους αξιόλογους... η βλακεία κουνάει βουνά... και είναι από τους βασικότερους παράγοντες διαμόρφωσης πολιτικής σε όλο τον κόσμο...

Και στον τόπο μας ιστορικά, η βλακεία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην νεώτερη ιστορία μας... παραδείγματα πολλά... από την Μικρασιατική καταστροφή, την ανακίνηση του Κυπριακού από τον Παπάγο, μέχρι την Χούντα, την Κυπριακή τραγωδία... και πιό πρόσφατα με την υπόθεση Οτσαλάν...

Πάντως, υπήρξαν ...δεδηλωμένοι ηλίθιοι ηγέτες που κυβέρνησαν σωστά... και άφησαν έργο... γι' αυτό, φίλη μου Ελένη... μην απελπίζεστε εκεί στο ΠΑΣΟΚ... που ξέρεις!!!!

Nikos Lioliopoulos είπε...

Οσο υπάρχει τόση βλακεία στο Πασόκ , σίγουρα είναι πολύ δύσκολο να μην απελπίζεσαι.
Μπορεί στην Ελλάδα να έχουμε πολύ βλακεία διαχρονικά όμως σαν απο θαύμα ο Ελληνικός λαός στις εκλογές ψηφίζει σωστά. Κάποιος άγνωστος θεός προστάτης μας προστατεύει απο τη βλακεία. Και δόξα -αυτό τον άγνωστο -θεό,μας προστάτευσε και στις εσωκομματικές του Νοεμβρίου στο Πασόκ. Τόση βλακεία δε θα αντέχαμε με τίποτα, φίλε σχολιαστή.

tractatus είπε...

Homo, έχεις δίκιο για τη συχνότητα των αναρτήσεων...άλλωστε στο έγραψα οτι κι εγώ δεν πάω πίσω...:)
Το άρθρο αυτό είχε δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα-όχι σε blog.΄
@ σχολιαστή μου,
η πρόσκληση σου έγινε εξαιτίας του θέματος που έχεις ανεβάσει βέβαια κι αυτό γιατί όλα όσα γράφεις σκιαγραφούν πολιτικές πράξεις...υπο αυτή την έννοια το κείμενο είναι 'ελεύθερο' για συνδυασμούς.....

Πάντως, αν και αυτό το κείμενο το είχα γράψει πριν απο χρόνια είναι επίκαιρο και μάλιστα βλέπω οτι εξακολουθεί και απασχολει και άλλουυς συγγραφείς και ερευνητές. Ενας είναι ο συγγραφέας Χαριτόπουλος που έβγαλε κάτι περι βλακείας αλλά, επίσης, κι ο συγγραφέας/ερευνητής Ματαισφαν Μπόξελ που είναι ο υμνητής της βλακείας, έχει εκδόσει βιβλία για τη βλακεία που έχουν μεταφραστεί σε 16 γλώσσες. Το τελευταίο του μάλιστα λέγεται "Η εγκυκλοπαίδεια της βλακείας" εκδόσεις Αλεξάνδρεια...ξέρεις τι συστήνει: "Χαλαρώστε και απολαύστε τη βλακεία σας, χωρίς να κάνετε καταχρήσει...γιατί αλλιώς η ζωή γίνεται κόλαση" κι αυτό το τελευταίο απαντά στην τελευταία σου φράση περι απελπισίας...:)