Δευτέρα 10 Νοεμβρίου 2008

Ερμηνεύοντας την Αριστερά-Εντγκαρ Μορέν


Αριστερά και αντίσταση

Του Γ. Αγγελόπουλου gangel@dolnet.gr

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: 10 Νοεμβρίου 2008 στα ΝΕΑ
Τι σημαίνει άραγε σήμερα το να αντιστέκεσαι, για κάποιον που είχε στρατευτεί στην Αντίσταση εναντίον των ναζί;

«Σημαίνει να αντιστέκεσαι σ΄ όλες τις βαρβαρότητες, ανάμεσά τους και στην ψυχρή, ανώνυμη βαρβαρότητα του υπολογισμού, η οποία είναι χαρακτηριστική του πολιτισμού μας», απαντά στο περιοδικό «Λε Πουέν» ο Γάλλος διανοούμενος Εντγκάρ Μορέν. «Σημαίνει να δέχεσαι να υποστείς την προσβολή, όταν υπερασπίζεσαι τους συντετριμμένους, τους ταπεινωμένους, τους αδικημένους. Σημαίνει να μάχεσαι κατά του μανιχαϊσμού... Σημαίνει να αντιστέκεσαι σε πολλά μέτωπα ταυτόχρονα, κάτι που είναι διαφορετικό απ΄ αυτό που ήταν η αντίσταση κατά του ναζισμού».

Ο Εντγκάρ Μορέν γεννήθηκε πριν από 87 χρόνια στο Παρίσι με το όνομα Εντγκάρ Ναούμ- «Μορέν» ήταν το αγωνιστικό του ψευδώνυμο στα χρόνια της Αντίστασης. «Είμαι γιος μεταναστών, αλλά Γάλλος, επειδή ενσωμάτωσα την ιστορία και την κουλτούρα της Γαλλίας στην καρδιά της ταυτότητάς μου», λέει για τον εαυτό του. «Είμαι βαθιά μεσογειακός, όλοι οι πρόγονοί μου ήταν Τοσκανοί στον 18ο αιώνα, ένα τμήμα τους ερχόταν από την Ισπανία, και όλοι πήγαν τον 18ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη. Είμαι Εβραίος, μια λέξη που είναι για μένα επίθετο και όχι ουσιαστικό. Αισθάνομαι Ευρωπαίος και πολίτης του κόσμου. Όλες αυτές οι ταυτότητες αλληλοσυμπληρώνονται σε μένα». Το γεγονός ότι είναι Εβραίος, δεν αμβλύνει τις πεποιθήσεις του: «Καταλαβαίνω ότι ο σιωνισμός σημαίνει για τους Εβραίους το δικαίωμα να έχουν ένα έθνος. Η τραγωδία είναι ότι ο παλαιστινιακός πληθυσμός έχει επίσης αυτό το δικαίωμα. Όλη μου τη ζωή ήμουν από την πλευρά των συντετριμμένων και των ταπεινωμένων. Και δεν θα αλλάξω».

Ο Μορέν εντάχθηκε το 1942 στο Κομμουνιστικό Κόμμα και το 1951 διαγράφηκε. Όμως συνέχισε να δηλώνει κομμουνιστής. «Δεν υπήρξα σταλινικός με την έννοια ότι ουδέποτε έπλεξα το εγκώμιο του Στάλιν στα τότε κείμενά μου», λέει στη συνέντευξη που έδωσε στο «Λε Πουέν» με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου «Ο δρόμος μου» (Εκδ. Fayard) με συνομιλίες του με τη δημοσιογράφο Τζενάν Καρέ Ταζέ. «Υπήρξα κομμουνιστής του πολέμου. Συνειδητοποιούσα τα κακά της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά πίστευα πως οι αρνητικές πλευρές της οφείλονταν στην περικύκλωσή της από τον καπιταλισμό και στην καθυστέρηση της τσαρικής Ρωσίας... Δεν έβλεπα ότι οφείλονταν στο ίδιο το σύστημα...Πίστευα ότι στρατευόμουν υπέρ της ανθρωπιάς και εναντίον της βαρβαρότητας, ενώ ο σοβιετικός σοσιαλισμός ήταν βάρβαρος».

Σήμερα, τονίζει ο Εντγκάρ Μορέν, το να είναι κανείς αριστερός σημαίνει «να προσπαθεί να παραμείνει πιστός σε τρεις πηγές: την πηγή της ελευθερίας, που δίνει έμφαση στα άτομα, τα δικαιώματά τους και την ελευθερία τους· τη σοσιαλιστική πηγή, που προσβλέπει σε μια καλή κοινωνία· και την κομμουνιστική πηγή, που επιμένει στην ιδέα της κοινότητας και της αδελφοσύνης. Το να είσαι αριστερός, για μένα, είναι να θέλεις να συνδυάσεις αυτά τα τρία».

17 σχόλια:

Greek Rider είπε...

Ελένη βρίσκω καταπληκτικό το σημερινό σου κείμενο.

Λέει «Σημαίνει να αντιστέκεσαι σ΄ όλες τις βαρβαρότητες, ανάμεσά τους και στην ψυχρή, ανώνυμη βαρβαρότητα του υπολογισμού, η οποία είναι χαρακτηριστική του πολιτισμού μας»,

Αυτός είναι ο ωφελιμισμός στον οποίο στηρίζεται και όλη η σύγχρονη (;) οικονομική.

Νομίζω ότι πλησιάζουμε τον καιρό που θα γίνουν μεγάλοι επαναπροσδιορισμοί εννοιών και θέσεων συνολικά.

Nikos Lioliopoulos είπε...

Αναρωτιέμαι πόσοι απο τους Αριστερούς στην Ελλάδα πληρούν τα κριτήρια του Μορέν για να μπορούν να αυτοαποκαλούνται αριστεροί...

Ανώνυμος είπε...

ο Μορέν είναι ο σημαντικότερος σύγχρονος κοινωνιολόγος.. τον επαναπροσδιορισμό επιζητώνατας και κάνοντας και λίγο χιούμορ διάλεξα το "καπιταλιστικό κουμούνι"..

katerina είπε...

Και ξέρεις οι Αριστεροί...δεν τον παίζουν... μιας που αυτός ασχολιοταν να παραδίδει σεμινάρια πάνω στην περιπλοκοτητα των κοινωνιών.... ενώ η Αριστερά έβλεπε τα πάντα με όρους εξουσίας.

Να χάσει η Δεξιά...και να καταλάβουν αυτοί τα ...Ανάκτορα...

Α, ρε Ελένη, όλα αλλάζουν και όλα ίδια μένουν. Πολύ επικαιρη η αναρτηση σου σήμερα.

Την καλημέρα μου

Sissi Soko είπε...

Λάθος ερμηνίες...

tractatus είπε...

GR μάλλον αυτός είναι ο ωφελιμισμός...ίσως απο εκεί να ξεκίνησε και η κριτική του Rawls παρά το γεγονός οτι ο φιλελευθερισμός 'του' τελικά δεν απάντησε σε θέματα ελευθερίας, δικαιωμάτων και καθηκόντων μέσω της δικαιοσύνης και φυσικά του αναδιανεμητικού συστήματος με τα γνωστά επίκαιρα αποτελέσματα. Ο Μορέν πάντως φεύγοντας απο το κουμμουνιστικό κόμμα είπε: "Ο μαρξισμός, φίλε,μελέτησε την οικονομία, τις κοινωνικές τάξεις. ολα αυτά είναι θαυμάσια, φίλε, μόνο που ξέχασε να μελετήσει τον άνθρωπο"...ίσως εκεί τελικά να σφάλλουν όλες οι πολιτικές ντεντερμινιστικές θεωρίες...

tractatus είπε...

@ Νίκο πόσοι είναι ένα βασικό ερώτημα όπως κι ένα άλλο ερώτημα είναι τελικά πώς ερμηνεύεται η Αριστερά σήμερα....ώστε να ξέρουμε και πόσοι και ίσως και ποιοί με την έννοια των κριτηρίων...

tractatus είπε...

καπκουμ σωστός ο προβληματισμός σου για την ονομασία σου...αλλά και ο αναρχικός σοσιαλιστής μου αρέσει, επίσης...:)

tractatus είπε...

Δεν ξέρω αν όλα αλλάζουν κι όλα τα ίδια μένουν Κατερίνα...γενικότερα δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις...ίσως γι' αυτό και συμφωνώ με την αριστερά του Μορέν...'να μελετήσουμε τον άνθρωπο' όπως έγραψα και στον GR.

Matrix είπε...

Καλησπέρα Ελένη, το διάβασα και εγώ χτες το συγκεκριμένο.

Δύσκολα τα 3 τελευταία να τα πράξουν, να τα πράξουμε όλοι μας, έστω και όταν τα διαβάζεις λες ναι δίκιο έχει.
Ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον όποιοι έχουμε τη διάθεση και τη ροπή.
Κάτι καλό θα βγεί δεν μπορεί.

tractatus είπε...

Καλησπέρα Πάνο. Ποτέ το εύκολο δεν μου ήταν εύκολο...που λέει κι ένας αγαπημένος μου ποιητής(Ο.Ελύτης) αλλά, ξέρεις, η αλήθεια είναι ότι το εύκολο βολεύει κα δυστυχώς κάνει εκπτώσεις...τόσες που στο τέλος τα οράματα που είχαν τη φλόγα καταντούν γραφικά...τουλάχιστον...
Τώρα για την επιμονή...είναι απο τα λίγα που απομένουν στους οραματιστές...

tractatus είπε...

απο τον Στέργιο για τον
Εντγκαρ Μορέν

Από μικρός έμαθα ότι τα διακριτά χαρακτηριστικά του αριστερού που τον κάνουν να ξεχωρίζει είναι το (αρνητικό) της ανατροπής του καπιταλισμού, το (θετικό) της αντικατάστασή του με ένα σύστημα σοσιαλισμού που βασικό όρο έχει τη κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και τέλος αλλά οπωσδήποτε η συνειδητή και οργανωμένη δράση για την επίτευξη αυτών των σκοπών. Σε αυτή τη βάση οικοδομούνται όλες οι αριστερές δράσεις, ιδέες, συμπεριφορές, ιδανικά, οράματα, σχέσεις, ψυχολογίες, ηρωισμοί, στάσεις κλπ. Για δε τους κομμουνιστές κατ’ εμέ οι απαιτήσεις είναι αρκετά πιο προχωρημένες στην πρακτική και τη θεωρία.

Δεν παραβλέπω την εκ των πραγμάτων σχετική διάκριση της «κοινωνικής αριστεράς» και της «πολιτικής αριστεράς» με την έννοια της διευρυμένης αντίληψης της πρώτης για την οποία ακόμα και η αγάπη, η ισότητα και η αλληλεγγύη είναι αριστερά. Όμως όταν έρχεται η ώρα της αλλαγής του κόσμου αυτά είναι απλά υποβοηθητικά (στο βαθμό που μπορούν) της πολιτικής αριστεράς.

Για τους μαρξιστές αυτό που έμαθα είναι όχι αν διάβασαν και αν ξέρουν Μάρξ. Όχι αν ξέρουν απλά τι είπε (αυτός και οι άλλοι μαρξιστές) για τον καπιταλισμό, τον σοσιαλισμό κλπ. Τον μαρξισμό τον έμαθα ως μηχανισμό διαλεκτικής ερμηνείας (πάνω στη κίνηση των πραγμάτων και των αντιθέσεων) του κόσμου και πρακτικής δράσης σύμφωνα με τις απαιτήσεις της θετικής εξέλιξής του (ελευθερία). Δεν τον έμαθα ως ψυχολογικές ή άλλες στάσεις. Το ότι χίλιοι μαρξιστές μπορούν για τον κόσμο να παρουσιάσουν χίλιες διαφορετικές εκδοχές με την ίδια βάση είναι απολύτως φυσικό αφού το τυχαίο δεν ταυτίζεται με το αναγκαίο και η «μία και μόνη αλήθεια» της πραγματικής κίνησης του κόσμου δεν εμφανίζεται δια της επιφοιτήσεως κάποιου αγίου πνεύματος αλλά (στο βαθμό που εμφανίζεται) βγαίνει μέσα από τις άπειρες σε αριθμό «τυχαίες» ερμηνείες της. Ένα μέρος της μπορεί να κατέχει και ο Εντγκαρ Μορέν (Συγνώμη για τις σχηματοποιήσεις αλλά ο χώρος είναι στενός).

Όμως εγώ γιατί τώρα πρέπει να πιστέψω τον Εντγκαρ Μορέν στο τι είναι αριστερός σαν θέσφατο (όχι δεν το ζήτησε κανείς - να μη παρεξηγούμαστε) δεν ξέρω.

Η αναφορά του στις τρεις πηγές που λέει, καλή είναι αλλά πως τις ερμηνεύει ο καθένας; Και πως τις ερμηνεύει ο ίδιος και τι κομμουνιστής είναι; Αν πχ η ελευθερία της ανάδειξης της προσωπικότητας δια της επιχειρηματικής ελευθερίας συγκρούεται με το κομμουνιστικό ιδανικό της κοινωνικοποίησης και της κοινωνικής ελευθερίας τι υπερισχύει; Και είναι γι’ αυτόν περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου η απαγόρευση εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο (επιχειρηματική ελευθερία) ή απελευθέρωση του ανθρώπου μαζί και του εν δυνάμει καπιταλιστή από την υποταγή του σε μια βάρβαρη «ελευθερία»;

Πάντως αριστερός δεν είναι η αντίσταση στη βαρβαρότητα γιατί σχεδόν κάθε άνθρωπος που δεν είναι συνεργός στην επιβολή της, είναι εναντίον και δεν χρειάζεται να είναι και αριστερός. Ούτε το να δέχεσαι να υποστείς την προσβολή (θυμηθείτε τους γνήσιους χριστιανούς), ούτε τα άλλα που λέει. Αυτά μπορεί να είναι παράγωγα μιας αριστερής στάσης αλλά δεν είναι ούτε μόνο δικά της ούτε τα βασικά.

Η ιστορία του καθενός κρίνεται για το καιρός της. Δεν αποτελεί επαλήθευση μελλοντικών θέσεων. Ότι λες σήμερα ή είναι αληθές και αντανακλά την σημερινή πραγματικότητα ή όχι, όσες ιστορικές περγαμηνές και αν έχεις και όσα τσιτάτα και αν επικαλεστείς.

Σε λίγες γραμμές δεν μπορώ να κρίνω τον Εντγκαρ Μορέν. Και δεν τον παίρνω στις πλάτες μου. Απλά έχω κουραστεί να ακούω τι είναι αριστερός.

Στο τέλος θα αναρωτηθώ και ΄γω, τι είμαι;;;

still-elate είπε...

Πολύ καλός ορισμός... Και εξαιρετικός ο Μορέν. Θα τον αναζητήσω κι εκτός διαδικτύου, παρ'οτι τους "αριστερούς" τους αποφεύγω....

To θέμα είναι όμως ότι η Αριστερα εχει ...πνευματικά δικαιώματα. Καταχωρήθηκε ποιοί επιτρέπεται να τη διεκδικούν για τους εαυτούς τους. Και καταχωρήθηκε και ποιοί θα τους παραχωρήσουν το δικαίωμα, δια της μεθόδου της αυτοανάθεσης...

Και πιστεψέ με, τον Μορέν τον ακούνε αμφότεροι βερεσέ.

Είναι "αναθεωρητικός", η "μεταλλαγμένος" ή "ψευτοαριστερός" ή "αλληθωρίζει προς τον καπιταλισμό"- λές και η αριστερά είναι χώρος της οικονομίας...
Και εν παση περιπτώσει, από τη στιγμή που το "μαγαζί" ειναι δικό τους, μια καποια δικαιολογία θα βρεθεί, για του ρίξουν πόρτα, αν τα λεγόμενά του δεν τους είναι αρεστά.

Psemma-me-ourá είπε...

Όλα καλά αλλά εκεί που ονομάζει το σοβιετικό καθεστώς «σοσιαλισμό»... άστα βράστα.

Μορέν-ει Κύριος, όν βούλεται απωλέσαι.

Γιά άλλο όμως ήρθα εδώ σήμερα:

Σάς έχω ξαναπροσκαλέσει να ψηφίσετε κάποια από τα 36 μεγαλύτερα κοινωνικοπολιτικά ψέμματα αλλά...
δεν μασσήσατε...
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΣΤΕΙΤΕ από τους φίλους μας τους ...ΗΠΑνους που έσπασαν κάθε ρεκόρ προσέλευσης στις κάλπες.
Παρακαλώ και πάλι εσάς και τους φίλους σας να έρθετε και να τα αξιολογήσετε/ψηφίσετε για να αναδειχτούν τα 7 μεγαλύτερα κοινωνικοπολιτικά ψέμματα: psemmatapsemmata.blogspot.com
Τρέξατε, τρέξατε...

Πριν Μορεν-θείτε πολύ...

tractatus είπε...

Στέργιο η έννοια της ελευθερίας είναι μια έννοια που έχει πολλές επιμέρους ελευθερίες και όχι απλά και μόνο πολιτικές ή κοινωνικές.Κι ακόμα και η επιχειρηματική ελευθερία έχει τόπο μέσα στην ελευθερία...και ακόμα και η δυνατότητα να έχεις την ελευθερία να πλουτίσεις εφόσον εργάζεσαι γι' αυτό κι αυτό είναι μια ακόμα ελευθερία. Τα άλλα που αναφέρει ο Μορέν είναι συνυφασμένα με την έννοια του καθήκοντος και του δικαιώματος...όπως και σε άλλες πολιτικές, άλλωστε, θεωρίες. Αυτά τα ξέρει καλά ο Μορέν-δεν νομίζω οτι ανάγκη απο τσιτάτα στα 87 του...Οσο για τον Μάρξ και τον μηχανισμό διαλεκτικής εεμηνείας, νομίζω οτι είναι πολύ περισσότερο ντεντερμινιστής απο όσο τον παρουσιάζεις. Γι' αυτό και ο Μορέν φεύγοντας απο το ΚΚ είπε, όπως ανέφερα και παραπάνω: "Ο μαρξισμός, φίλε,μελέτησε την οικονομία, τις κοινωνικές τάξεις. ολα αυτά είναι θαυμάσια, φίλε, μόνο που ξέχασε να μελετήσει τον άνθρωπο"...και το βλέπω, Στέργιο, ακόμα σε όσους υπο τύπου ανακοίνωσης βγάζουν τσιτάτα και στερεότυπα δελτία απο το ΚΚΕ...λυπηρό ακριβώς γιατί οι αγκυλώσεις δεν βοηθούν, κυρίως, τις εμηνείες του μέλλοντος γιατί αυτές ερμηνεύουμε σήμερα κι όχι την τρέχουσα μόνο πραγματικότητα....αυτή είναι μια μικρή αιχμή μπροστά σε όσα θα έπρεπε να οραματίζεται η αριστερά...
Ισως και γι΄αυτό...γιατί κάποιοι δεν προχώρησαν πέρα απο τα στερεότυπά τους, οι σημερινοί νέοι κινδυνεύουν να παραλάβουν καμένη γη απο τις προηγούμενες γενιές...Αντι, λοιπόν, ν'αναρωτιώμαστε τι είναι αριστερός ας δούμε τι είναι άνθρωπος με όλα τα καλά και τα άσχημα που,δυστυχώς, ο καπιταλισμός μπόρεσε να εκμεταλλευτεί δεόντως...Ελπίζω να έγινα κατανοητή γιατί όπως λές κι εσύ μερικές φορές στο γραπτό λόγο υπάρχουν παρανοήσεις...

tractatus είπε...

Μαριάννα, έτσι είναι πράγματι...κάποιοι θεωρούν οτι ο ορισμός του αριστερού είναι κάτι σαν συνταγή ή κεντρική ιδέα που ανήκει σε ιδιοκτήτη...αυτό που μπορεί να ανήκει πράγματι είναι η ιστορία του καθενός και η στάση του στη καθημερινότητα αλλά αυτό δεν είναι μόνο...αριστερά είναι και μια δίκαιη κοινωνία όπως την ορίζει ένας φιλελεύθερος...Πάντως ο Μορέν είχε πάντα 'δαιμόνια' κι αυτό σημαίνει οτι είχε κι αναστοχασμός κι ερωτήματα...το βρίσκω καλύτερο απο τις τελολογικές ερμηνείες των αριστερών...

tractatus είπε...

κε Ψέμμα με ουρά, θα προσέλθουν όσοι βρίσκουν ενδιαφέρον το παιχνίδι σου...μην ανησυχείς...ξέρουμε που θα σε βρούμε.
Νάσαι καλά!