Οι κίνδυνοι της ενδοσκόπησης στο blogging

Μία συνέντευξη του Greert Lovink
sτον Παύλο Χατζόπουλο για το Re-public




Παύλος Χατζόπουλος: Είναι τα wikis το αντίθετο των blogs; Η δημιουργία μιας συλλογικής ευφυΐας ενάντια στον σολιψισμό;


Geert Lovink: Είναι ενδιαφέρον που τοποθετείτε τα blogs και τα wikis ως ανταγωνιστικούς παίκτες. Συνήθως, μέσα στην τρέλα του Web 2.0, blogs, wikis και ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζονται ως συμπληρωματικές εφαρμογές. Η αλήθεια είναι ότι ο πολιτισμός των blogs, όπως υφίσταται αυτή τη στιγμή, εξυπηρετεί την ιδέα ‘είμαι το μόνο μυαλό που υπάρχει’. Στη μελέτη μου ‘Blogging, the Nihilist Impulse’ (Μπλόγκινγκ, η Μηδενιστική Παρόρμηση), αναλύω τη μπλογκοσφαίρα ως ιδιαίτερα ενδοσκοπική. Τα blogs αναδιαμορφώνουν τη μεταμοντέρνα τεχνολογική υποκειμενικότητα με τρόπο που δεν έχει ακόμη πλήρως ερευνηθεί. Γιατί; Επειδή το αποτέλεσμα θα ήταν εντελώς βαρετό. Γεγονός είναι ότι τα περισσότερα blogs έχουν διάρκεια ζωής δύο μηνών και συνεισφέρουν ελάχιστα στον φιλελεύθερο μύθο της εποχής μας που διακηρύσσει ότι οι bloggers είναι ‘πολίτες δημοσιογράφοι’. Είναι μια θλιβερή κατάσταση, ιδίως για την πρώτη και δεύτερη γενιά bloggers που πίστεψαν στη μεταξύ τους διασύνδεση και αλληλογραφία. Ωστόσο, από το 2004 η συνεργατική ατμόσφαιρα εξαφανίστηκε από την μπλογκοσφαίρα. Οι αρχικές αξίες χάθηκαν και η μπλογκοσφαίρα έγινε θορυβώδης και αυτό-διαφημιζόμενη.


Απομένει να δούμε κατά πόσον τα wikis θα ανακτήσουν τη χαμένη ‘συλλογική ευφυΐα’. Το blogging έγινε πρόγραμμα αυτό-αναφοράς. Εάν αφήσουμε απέξω τη συζήτηση για τη Wikipedia, τα wikis χρησιμεύουν περισσότερο ως εργαλείο και είναι πιο ανοιχτά από το μάλλον περιοριστικό λογισμικό blog που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Πέραν τούτου, είναι προφανές ότι τόσο τα blogs όσο και τα wikis δυσκολεύονται να συμπεριλάβουν στην εικόνα τον ανταγωνιστή τους. Με τον ίδιο τρόπο που δεν συνδέεις το blog σου με τον εχθρό σου, δεν θέλεις ο ανταγωνιστής σου ή αυτός που σε απειλεί να σε αναστατώνει. Αυτό είναι γενικό πρόβλημα της έννοιας της ‘συλλογικής ευφυΐας’ που προέκυψε από την εκστατική κουλτούρα της δεκαετίας του 1990 των διαφόρων ηλιθίων που συζητούν, φυσικά, αλλά πάντα στο πλαίσιο να πετύχουν συναίνεση σε ένα πρόγραμμα που μοιράζονται από κοινού. Στην πραγματική ζωή, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν διαθέτουν ένα τέτοιο πρόγραμμα για να δουλέψουν σ’ αυτό. Μπορούμε μόνο να συζητήσουμε τη φύση των blogs και wikis μέσα σε περιορισμένα κοινωνικά δίκτυα και επομένως να συμφιλιωθούμε ξανά με την περιορισμένη εγκυρότητα της γνώσης και της ηθικής του.


Π.Χ.: Με ποιο τρόπο η διάδοση των ηλεκτρονικών συνεργατικών μεθόδων επιδρά στην πολιτική υποκειμενικότητα; Σηματοδοτεί μήπως ότι οι πολλοί γίνονται πολιτικά υποκείμενα;


G.L.: Είναι ίσως γνωστό ότι δεν υπερεκτιμώ το ρόλο των νέων τεχνολογιών των μέσων επικοινωνίας στην άνοδο πολιτικών σχηματισμών. Τα τακτικά μέσα επικοινωνίας μπορούν να παίξουν έναν ενδιαφέροντα, επικουρικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των κοινωνικών κινημάτων. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σε σχέση με τις προσδοκίες ότι τα δικτυακά γκάτζετς μπορούν αιφνιδίως να δημιουργήσουν δυσαρέσκεια κι ύστερα να μετατρέψουν αυτή την απειλητική και ανατρεπτική δυναμική σε κάποια μορφή οργάνωσης. Οφείλουμε να είμαστε συγκρατημένοι και να εκφραζόμαστε ευθαρσώς ενάντια σε όλες τις σχεδόν τεχνο-ντετερμινιστικές προσδοκίες που μας απομακρύνουν απλώς από τα πιο συναφή ζητήματα. Εμείς, οι καλλιτέχνες, οι ακτιβιστές και οι κριτικοί πρέπει να πούμε σταματήστε μια για πάντα! Η αλήθεια είναι ότι μελετάμε τη νομοθεσία για τα Μέσα Επικοινωνίας, ότι προσπαθούμε να εφεύρουμε εναλλακτική διασύνδεση και λογισμικό, να αναπτύξουμε εναλλακτικό περιεχόμενο, να στήσουμε blogs και wikis για κάθε είδους αγώνα, αλλά εμείς οι εργαζόμενοι στην τεχνολογία καλούμαστε να λύσουμε τα μεγάλα πολιτικά προβλήματα της εποχής μας. Πρέπει να προωθήσουμε μια νέα ταπεινότητα στα μέσα επικοινωνίας. Είναι αλήθεια ότι τα (νέα) μέσα επικοινωνίας μπορούν να συμβάλουν σε μια λύση αλλά δεν μπορούμε να προσδοκούμε πάρα πολλά από τα δίκτυα και την επικοινωνία. Από τη στιγμή που οι πολλοί είναι έξω στους δρόμους, ναι, μπορούν να κάνουν την καλύτερη χρήση των τεχνολογιών του έξυπνου όχλου (smart mob), αλλά πρέπει να επιμείνουμε πως όταν πρόκειται για αλλαγή, η πολιτική και η εξουσία είναι οι πρωταγωνιστές.


Π.Χ.: Ποια είναι σήμερα η σχέση ανάμεσα στα δίκτυα ελεύθερης συνεργασίας και τους παραδοσιακούς θεσμούς;


G.L.: Είναι ακόμη νωρίς, αλλά είναι η αλλαγή είναι ορατή, ιδίως στον κόσμο των εταιριών. Οι πολιτιστικοί θεσμοί, ο εκπαιδευτικός τομέας και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις υστερούν, αλλά αποτελεί μάλλον έκπληξη καθώς η πρωτοπορία έχει μπει στο παιχνίδι εδώ και πολύ καιρό. Οι μάχες στις καλλιτεχνικές σχολές και τον πολιτιστικό τομέα είναι θλιβερές, καθώς υπάρχει πραγματική αντίσταση, κυρίως απ’ την πλευρά της κυρίαρχης γενιάς των ‘μπέιμπι μπούμερς’, να τα παρατήσουμε και να δεχτούμε την ευχάριστη πλευρά, το σχιζο-παραγωγικό στοιχείο των τεχνολογιών της δικτύωσης. Είναι θέμα ελέγχου και καχυποψίας, αν δείτε, για παράδειγμα, πώς οι παρανοϊκοί γραφειοκράτες και τα ηλίθια εκτελεστικά όργανά τους αντιδρούν στην άνοδο των wifi δικτύων. Μεταχειρίζονται τους χρήστες σαν εγκληματίες, εάν όχι τρομοκράτες. Ορισμένα τμήματα του επιχειρηματικού κόσμου είναι πιο ανοιχτά. Λυπάμαι που το λέω αυτό, ιδίως επειδή προτίθενται να πειραματιστούν για να δουν πώς μπορούν να αποσπάσουν αξία από τη μπλογκοσφαίρα και τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό σημαίνει, εν μέρει, μελέτη των κανόνων σύμφωνα με τους οποίους η εφαρμογή του Web 2.0 έγινε και μπορεί να προσελκύσει εκατομμύρια χρήστες.


Τα δίκτυα ελεύθερης συνεργασίας δεν αποτελούν απειλή για τους παραδοσιακούς θεσμούς, γιατί δεν έχουν πόρους. Το γεγονός ότι είναι περιθωριακά, μη ορατά, θα μπορούσε να αποτελεί μυθική πηγή, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Αν εξαιρέσουμε τους συμμετέχοντες, για τους οποίους το παιχνίδι, blog ή δίκτυο, έχει εξαιρετική σημασία, η ελεύθερη συνεργασία στοχεύει στη διανεμημένη εξουσία. Δεν εννοώ ότι η εξουσία ως τέτοια εξαφανίζεται, αλλά υπάρχει σίγουρα μια μεταβολή, από το επίσημο στο ανεπίσημο, από τις υπεύθυνες δομές σε μια εθελοντική, προσωρινή διασύνδεση. Πρέπει να συμφιλιωθούμε ξανά με το γεγονός ότι αυτή η δομή υπονομεύει το κατεστημένο αλλά όχι μέσω αναγνωρίσιμων μορφών αντίστασης. Συχνά, το στοιχείο ‘αντί’ λείπει. Αυτό είναι που κάνει τους παραδοσιακούς, μη αναθεωρημένους αριστερούς τόσο καχύποπτους, καθώς αυτά τα δίκτυα κάνουν απλώς τη δουλειά τους και δεν προσαρμόζονται στη μια ή την άλλη ιδεολογία, είτε είναι νεοφιλελεύθερη είτε αυτόνομη μαρξιστική. Η αοριστία τους ξεφεύγει από οποιαδήποτε προσπάθεια αποδόμησης της πρόθεσή τους, είτε ως πρωτο-καπιταλιστικής είτε ως ανατρεπτικής.


Π.Χ.: Όλη αυτή η υπερβολική δημοσιότητα για τα νέα ηλεκτρονικά συνεργατικά εργαλεία πηγάζει από την τάση τους ενάντια στις μη ιεραρχικές δομές;


G.L.: Η υπερβολική δημοσιότητα για το Web 2.0 και το YouTube ειδικότερα καθοδηγείται από τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας που πανικοβάλλονται και αισθάνονται την ανάγκη να προλάβουν να επανακτήσουν τον έλεγχο. Η υπερβολική δημοσιότητα δεν είναι χαρακτηριστικό του Ίντερνετ. Οι συστάσεις είναι (και μπορούν να προκαλέσουν εκατομμύρια χτυπήματα), όπως και η εισδοχή (ειδήσεων). Η αξιολόγηση, επίσης. Όλα αυτά τα φαινόμενα δεν οδηγούν σε υπερβολική δημοσιότητα αλλά σε διασκορπισμένες μάζες ή (ηλεκτρονικά) πλήθη, όπως αποκαλούνται στις μέρες μας. Όπως και στο παρελθόν, τα πλήθη συγκεντρώνονται, και μετά, γρήγορα, εξαφανίζονται ξανά. Έχω εκπαιδευτεί στην ψυχολογία της μάζας και δεν εγκατέλειψα ποτέ αυτό το πεδίο, μολονότι δεν υφίσταται πια στον ακαδημαϊκό κόσμο. Μέσω του Βίλχελμ Ράιχ είναι ένα επιστημονικό αντικείμενο συνδεδεμένο με την άνοδο του φασισμού, αλλά κάποτε αποτελούσε γενική γνώση που εφαρμοζόταν σε όλα τα είδη των κοινωνικών, ιστορικών και πολιτικών συμβάντων. Η ψυχολογία της μάζας εμφανίστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα και εξαφανίστηκε στη δεκαετία του 1980, κυρίως λόγω της ανόδου των μέσων επικοινωνίας και των επικοινωνιακών σπουδών. Τώρα έχει έρθει η ώρα για την επιστροφή της ψυχολογίας της μάζας, για το απλό γεγονός ότι τα μέσα επικοινωνίας γίνονται κοινωνικά, χαρακτηρίζονται ως ‘συμμετοχικός πολιτισμός’ και επομένως πρέπει να μελετηθούν οι υποκείμενες δυναμικές.


Τα πλήθη αναπτύσσονται οργανικά και είναι αόρατα μέχρι τη στιγμή που προκαλούν θόρυβο. Αυτό εννοείτε με το μη ιεραρχικό; Ίσως η μη ιεραρχική φύση στην οποία αναφερθήκατε να είναι η λιγότερο κατανοητή και πιο δύσκολη πτυχή της δικτύωσης. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μην την υμνούμε, καθώς είναι προφανές ότι αποτρέπει τους ανθρώπους από βαθύτερους, βιώσιμους δεσμούς και παρεμποδίζει τις προσπάθειες οργάνωσης της δυσαρέσκειας. Η ρευστότητά της είναι καλή για λίγο, αλλά έπειτα αποκαλύπτεται ως μη δέσμευση, που τροφοδοτεί ακόμη περισσότερο μια νοοτροπία φυγής.


Π.Χ.: Είναι οι wiki κοινότητες ‘οργανωμένα δίκτυα’ στη δράση; Ή τουλάχιστον έχουν τη δυνατότητα να γίνουν;


G.L.: Τα wiki νεφελώματα θα μπορούσαν δυνητικά να εξελιχθούν σε μια άλλη κοινωνική μορφή, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία για μια τέτοια υπόθεση. Αυτό που τα wikis καταφέρνουν να κάνουν είναι να βοηθούν διεσπαρμένες ομάδες στο έργο της επιμέλειας. Όσο μικρότερη είναι η κοινότητα, τόσο πιο μικρές είναι οι προθεσμίες και τόσο καλύτερα μπορεί ένα wiki να χρησιμοποιηθεί. Όσο περισσότερες προσδοκίες προβάλλουμε για μια τέτοια εφαρμογή, τόσο προδικάζουμε την αποτυχία της. Αντί να κάνουμε υποθέσεις για τις δυνατότητές της, είναι καλύτερα να καθίσουμε λίγο ήσυχα, να μη μιλάμε και να παρατηρήσουμε τα wikis σε δράση. Η θέση μου είναι ότι τα wikis καθρεφτίζουν έναν πολιτισμό πραγματιστικής μη δέσμευσης. Πρόκειται για μια ανάμιξη χαμηλής έντασης. Δεν αναφέρομαι σε έλλειψη ενδιαφέροντος, μη δέσμευση, απολιτική αντιμετώπιση και άλλες παρόμοιες κατηγορίες. Κάποιος επιμελείται, προσθέτει, διαγράφει, αλλάζει ένα κείμενο και μετά σταματά. Είναι ώρα να σηκωθεί, να πιει έναν καφέ, να καπνίσει ένα τσιγάρο, να μιλήσει στο τηλέφωνο ή να κουβεντιάσει και να ξαναγυρίσει μπροστά στην οθόνη. Τα wikis λειτουργούν σε τέτοια ανεπίσημα, επί μέρους, με παράλληλες διαδικασίες περιβάλλοντα.