Η τέχνη της Πολιτικής

άρθρο Ν. Κοτζιά, συγγραφέα και Καθηγητή Τμ. Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Ορος επιτυχίας στην πολιτική είναι η Πολιτική

1. Η πολιτική είναι τέχνη και επιστήμη. Πρέπει να στηρίζεται σε ένα σχέδιο και σε ένα πρόγραμμα υλοποίησης του. Το πρόγραμμα δεν είναι δόγμα. Χρειάζεται να είναι ευέλικτο, ικανό να προσαρμόζεται με ρεαλισμό στις υπάρχουσες συνθήκες, χωρίς, όμως, να υποκλίνεται σε αυτές και χωρίς να χάνει το όραμα από τα μάτιά του. Αυτό που ασφαλώς δεν μπορεί να είναι η πολιτική, είναι μια απλή «τεχνική» ή ένα παρακολούθημα δημοσκοπήσεων (λέγε με Καραμανλή).

2. Πολιτική είναι η πράξη που επηρεάζει τα αποτελέσματα των επιλογών της, παράγοντας το ορθό και όχι το αρεστό. Η πολιτική δεν ανάγεται σε επικοινωνία και πολύ λιγότερο σε μικροπολιτική. Αυτό ας το σκεφτούν καλά εκείνοι που επιδιώκουν να διαβάλουν τους γύροω τους. Διότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να νομίζουν ότι λύνουν τα προσωπικά προβλήματά τους, αλλά σίγουρα δεν λύνουν τα ζητήματα της χώρας και της κοινωνίας.

3. Η πολιτική απαιτεί ένα ειδικό σετ εργαλείων και μεθόδων. Αυτά τα αντλεί από τις διδαχές της επιστήμης της πολιτικής, από την πείρα τρίτων χωρών καθώς και από την ίδια την ιστορία. Αν μάλιστα, η πολιτική ως επιστήμη δεθεί με την τέχνη (και όπως είπαμε όχι με την τεχνική), τότε σημαίνει ότι διαθέτει και τα κατάλληλα ένστικτα και την απαιτούμενη διαίσθηση. Αυτά τα προσόντα δεν τα διαθέτουν, επί παραδείγματι, ακόμα και καλοί τεχνοκράτες και ασφαλώς δεν τα κατέχουν εκείνοι που είναι οι επαρχιώτες (με τη μεταφορική έννοια) της μεγάλης πολιτικής. Η πολιτική πρέπει να έχει συνοχή και να μην σπάει σε επιμέρους μέτρα, διαδικασίες ή σε λεγόμενα χάπενινγκ. Η ΝΔ κυβέρνησε χωρίς συνοχή, αποσπασματικά και προς όφελος των λίγων. Η σημερινή κυβέρνηση δείχνει τη διάθεση να κυβερνήσει με γνώμονα και τις ανάγκες των πολλών, ιδιαίτερα των κατατρεγμένων και αυτό είναι καλό, αρκεί να μην μείνει σε ημίμετρα. Ακόμα, όμως, δεν έχει αποκτήσει στην πολιτική της την απαιτούμενη συνοχή, ορίζοντα και ρυθμό.

4. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η πολιτική υποφέρει από σειρά ασυμμετριών. Αυτές οφείλονται κύρια στην εμφάνιση νέων παικτών στην πολιτική σκηνή, την ικανότητα της τεχνολογίας να διαχέεται μέσα στον χρόνο με επιταχυνόμενους ρυθμούς καθώς και στην δυνατότητα των αγορών να παγκοσμιοποιούνται και να υποσκάπτουν το εθνικό κράτος και τις δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες. Για να μπορέσει να ανταπεξέλθει η (δημοκρατική) πολιτική σε αυτές τις πιέσεις θα πρέπει να καταβάλει μεγάλες προσπάθειες. Να δώσει τη μάχη ως ένας στρατός σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Εκείνοι που είναι μικροί για τέτοια καθήκοντα θα πρέπει να περιοριστούν. Και σίγουρα μικροί έναντι των σημερινών δυσκολιών είναι όσοι ασχολούνται με «διαρροές πληροφοριών» (και τους γνωρίζει η πιάτσα, ουδέν κρυπτώ υπό τον ήλιο) όταν η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση παρατεταμένης και πολυεπίπεδης κρίσης. Στην πολιτική, οι άνθρωποι οφείλουν να μετρούν τον εαυτό τους με το πρόβλημα και όχι με το πόσο νομίζουν ότι είναι το μπόι του παραδίπλα.

5. Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η πολιτική οφείλει να βρει μεθόδους διαχείρισης που θα είναι τόσο δημοκρατικοί, όσο και χρονικά έγκαιροι. Η κυβέρνηση Κ.Καραμανλή δεν έκανε ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Η σημερινή τείνει να χάσει τον χρονικό ορίζοντα και να ανάγει διαδικασίες σε αυτοσκοπό και όχι σε υπηρέτη της πολιτικής. Οφείλει να επιταχύνει.

6. Σε μια εποχή κρίσης, η πολιτική πρέπει να είναι σε θέση μάχης. Να διατάσσει με επάρκεια και έγκαιρα το σύνολο των δυνάμεών της. Δεν μπορεί να λειτουργεί με παρέες, ούτε με προκαταλήψεις. Οφείλει να αποκτά αυτοπεποίθηση σε κάθε επιτυχία της, και η σημερινή κυβέρνηση έχει αρκετές για το μικρό χρονικό διάστημα που κυβερνά. Οφείλει, όμως, και να διακρίνει όσο το δυνατό πιο γρήγορα τα λάθη και να τα διορθώνει αποφασιστικά, χωρίς να ντρέπεται. Η έγκαιρη διάγνωση των προβλημάτων απαιτεί ανθρώπους με θάρρος γνώμης, με εσωτερικές αντιστάσεις και με την διάθεση -αυτό που ονομάζεται στην κεντρική Ευρώπη σε κάθε περίοδο μεγάλων μεταρρυθμίσεων και αλλαγών ως «το κουράγιο του πολίτη»- να λέει την αλήθεια. Διότι η αλήθεια είναι στην πολιτική παραγωγική δύναμη.

7. Σε μια εποχή κρίσης της χώρας και υποχώρησης των θέσεών της, που είναι, ταυτόχρονα, εποχή μεγάλων αλλαγών, η Ελλάδα δεν μπορεί να πορεύεται με τις συνταγές προηγούμενων περιόδων. Από το παρελθόν οφείλει και πρέπει κανείς να διδάσκεται. Δεν πρέπει, όμως, να εγκλωβίζεται σε αυτό. Σήμερα που αλλάζει ο κόσμος απαιτείται μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική η οποία, επί παραδείγματι, δεν θα υποτάσσεται στα όρια που θέτουν εκείνοι που δεν έχουν διάθεση να τα κρατήσουν. Ανάλογα, οι καταστάσεις σήμερα διαφέρουν από εκείνη της δεκαετίας του ενενήντα όταν «φτιάχτηκε» το Ελσίνκι. Οι ΗΠΑ δεν είναι πια ο μοναδικός «άρχοντας» του πλανήτη και η Τουρκία συμμετέχει στους G20 γεγονός που τις δίνει λόγο σε ένα επίπεδο «ανώτερο» και της ίδιας της ΕΕ στην οποία θέλει να ενταχθεί. Πρόκειται για αλλαγές που όποιος δεν τις λάβει υπόψη του θα τις πληρώσει ακριβά, όπως δείχνω στο νέο μου βιβλίο που κυκλοφορεί το Πάσχα του 2010. Όποιος δεν τις πάρει υπόψη του και προσπαθήσει να επαναλάβει πετυχημένες συνταγές από το παρελθόν θα μετατραπεί σε αυτό που εδώ και χρόνια ονομάζω ως «φυλακισμένος της ιστορίας».

8. Σε μια εποχή κρίσης και πολλών αδιεξόδων για τη χώρα, η Πολιτική οφείλει να είναι τολμηρή και όχι συντηρητική. Να διαθέτει υπομονή, δεν έχει ανάγκη να αποδείξει τίποτα όταν δεν είναι ακόμα έτοιμη, οφείλει, όμως, να ετοιμάζεται ώστε να δείξει τις ικανές επιλογές της έγκυρα και πειστικά. Χρειάζεται σχέδιο το οποίο θα δίνει συνοχή και συνέχεια στις επιμέρους πολιτικές, αλλά, ταυτόχρονα, θα εξασφαλίζει τις απαραίτητες συμμαχίες για την υλοποίησή της. Είναι αστείο να νομίζει κανείς ότι αυτές οι συμμαχίες θα φτιαχτούν μέσα από επικοινωνιακά τρυκ του τύπου «ο τάδε συνομιλεί ή βλέπει τον δείνα». Κάτι τέτοιο δείχνει αντιλήψεις που δεν έχουν καταλάβει πώς φτιάχνονται συμμαχίες και πώς διασφαλίζονται συνεργασίες. Μάλιστα, αν αυτός ο «τάδα» διακατέχεται από προκαταλήψεις απέναντι σε αυτούς με τους οποίους οφείλει να συνομιλήσει, ή έστω παριστάνει ότι συνομιλεί, τότε είναι σίγουρο ότι θα επιλέξει λάθος συνομιλητή, για λάθος θέμα και λάθος στιγμή. Θα αποδειχτεί, ότι σε αυτή την περίπτωση, ο σκοπός του είναι η «εικόνα της επικοινωνίας» και όχι η ουσία της πολιτικής.

9. Σε περίοδο κρίσης χρειάζεται στην ομάδα που δρα στο κέντρο της πολιτικής διαβούλευσης και της λήψης δεσμευτικών αποφάσεων να υπάρχει αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη. Όποιος νομίζει ότι μπορεί να παρακάμψει μια τέτοια αναγκαιότητα, θα δυστυχήσει υποχρεωνόμενος να γνωρίσει πολλούς Βρούτους. Η πολιτική, γνωρίζουμε, στηρίζεται σε σχέσεις εμπιστοσύνης. Όποιος πουλά θα πουληθεί, έστω και αν τα πρόσωπα που τον υφίστανται διαφέρουν από εκείνα από τα οποία θα υποστεί ότι θα υποστεί.

Η πολιτική είναι ένα πολύ σοβαρό πράγμα για να το αφήνει κανείς σε ερασιτέχνες και ανθρώπους μωρών φιλοδοξιών που δεν μπορούν να ενδιαφέρουν την κοινωνία. Απαιτεί πρόσωπα που οι φιλοδοξίες τους δεν αρχίζουν και τελειώνουν στον εαυτούλη τους, αλλά στο πώς θα υπηρετήσουν την κοινωνία, την πατρίδα. Που υποτάσσουν το είναι τους σε αυτή την απαίτηση. Διαφορετικά ας πάνε σπίτι τους, ιδιαίτερα σε μια τόσο δύσκολη περίοδο. Και δεν μπορεί παρά να ανησυχεί κανείς να βλέπει όλους αυτούς που λοιδορούσαν σε βάρος συγκεκριμένων πολιτικών και πολιτικών επιλογών να παριστάνουν σήμερα τους «Ηρακλείς» του στέμματος και να εξαρτάται η εικόνα της πολιτικής από τον σε πιο βαθμό οι χθεσινοι υβριστές είναι οι σημερινοί αυλοκόλακες.

10. Η πολιτική απαιτεί από τους πολιτικούς να διασφαλίζουν την αυτονομία τους, ακόμα και την ψυχική, έναντι επιμέρους συμφερόντων. Να επιθυμούν να κάνουν μεγάλα και σπουδαία και όχι να αποκτούν σπουδαίες δημόσιες θέσεις για το θεαθήναι. Να νιώθουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα που σκοπό έχει να καλυτερεύσει τη ζωή των πολιτών. Να εξασφαλίσει την αναβάθμιση της χώρας και να επιτρέψει στους πολίτες να συμμετάσχουν στην πολιτική με χαμόγελα φωτεινά. Να νιώσουν ότι αξίζει τον κόπο να ζει κανείς για υποθέσεις που ξεπερνούν τα νεοφιλελεύθερης υφής «εγώ». Ώστε να αποκτήσουν ως φιλοσοφία τους την φιλοσοφία της ιστορικής αισιοδοξίας και να αντικρίζουν τα πιο δύσκολα προβλήματα με ελπίδα.

Το άρθρο δημοσιεύεται στην ΑΞΙΑ του Σαββάτου, 14.11.2009