Πριν απο 3 χρόνια περίπου επισκέφθηκε την Ελλάδα ως προσκεκλημένη του Ιδρύματος Α.Παπανδρέου και του Τμ. Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας του Πανεπιστημίου Αθηνών η φιλόσοφος Μάρθα Νούσμπαουμ που διδάσκει πολιτική φιλοσοφία και ηθική. Ο Τάκης Μίχας (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 17.11.2005) αντάμωσε την Αμερικανίδα φιλόσοφο και να συζήτησε ορισμένα θέματα επικαιρότητας. Οι άξονες ιδεολογικής αναφοράς της κ. Νούσμπαουμ είναι οι φιλελεύθεροι διανοητές του 17ου-18ου (Καντ, Λοκ, Μιλ) αιώνα, ενώ η ίδια τοποθετείται πολιτικά στην Αριστερά. Επειδή η συζήτηση είναι αρκετά επίκαιρη, ακόμα και μετά απο αυτά τα 3 χρόνια, επέλεξα να την αναρτήσω ακριβώς γιατί η πολιτική φιλοσοφία είναι ένας ασφαλής τρόπος να κουβεντιάζουμε, αν μη τι άλλο, σε μια εποχή που περισσότερο μονολογούμε. Ελπίζω να τη βρείτε ενδιαφέρουσα.Αυτό που είναι ουσιαστικό για μένα», μας λέει, «είναι η δυνατότητα πρόσβασης όλων των ατόμων σε ορισμένα βασικά αγαθά. Το αριστερό στοιχείο στην προσέγγισή μου είναι ότι τονίζεται η ανάγκη αναδιανομής, όχι μόνο μεταξύ των φτωχών και πλούσιων εντός μιας χώρας, αλλά και μεταξύ των χωρών. Από την άλλη πλευρά, το φιλελεύθερο στοιχείο εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο άξονας αναφοράς είναι το άτομο και όχι οι ομάδες. Το κάθε άτομο θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε αυτά τα αγαθά και όχι ομάδες που έχουν εσωτερικές ιεραρχίες εξουσίας. Αν, π.χ., ο αποδοχέας των αγαθών είναι η οικογένεια, αυτό σημαίνει ότι ορισμένα άτομα που έχουν μεγαλύτερη ισχύ στην οικογένεια θα τα απολαμβάνουν και ορισμένα άλλα όχι. Αυτό που είναι σημαντικό με τον φιλελευθερισμό είναι ότι επιμένει πως κάθε άτομο έχει αξιοπρέπεια και ότι πρέπει να έχει ίση πρόσβαση σε ευκαιρίες και στα βασικά αγαθά».
Η άποψή της για την προτεραιότητα του ατόμου τη διαφοροποιεί τόσο από τη μαρξιστική Αριστερά όσο και από τη Δεξιά. «Τόσο οι μαρξιστικές προσεγγίσεις όσο και ο θρησκευτικός κοινοτισμός απορρίπτουν την έμφαση που δίνω στο άτομο».
Η κ. Νούσμπαουμ πιστεύει ότι το ουσιαστικό χαρακτηριστικό μιας καλής κοινωνίας είναι η ισχυρή προστασία την οποία παρέχει στη θρησκευτική ελευθερία και ο σεβασμός για όλες τις θρησκείες. Ομως, γιατί θα πρέπει να επικρατεί ανοχή και όχι κριτική της θρησκείας; Δεν προδίδουμε, άραγε, το μήνυμα του Διαφωτισμού όταν συζητάμε για τρόπους με τους οποίους θα ενισχύσουμε τη θρησκευτική ποικιλομορφία, αντί να συζητάμε για μέτρα ενίσχυσης του αθεϊσμού και του επιστημονικού λόγου;
«Πιστεύω ότι κάνουν λάθος πολλοί άθεοι ή αγνωστικιστές», απαντάει, «να πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι από όλους τους άλλους, ότι είναι ευφυείς ενώ οι θρησκευόμενοι είναι πρωτόγονοι. Υπάρχουν ορισμένα μυστήρια της ζωής για τα οποία τα διάφορα ορθολογικά άτομα θα συνεχίσουν να διαφωνούν. Για αυτό θα πρέπει να οικοδομήσουμε μια κοινωνία που δεν θα είναι υπέρ μιας θρησκείας, ούτε καν υπέρ της θρησκείας αλλά ούτε επίσης θα ευνοεί τον αθεϊσμό και τον αγνωστικισμό - θα πρέπει να τηρεί μια αυστηρή ουδετερότητα».
Ομως, η πραγματικότητα τόσο στις ΗΠΑ όσο και αλλού δείχνει ότι αυτή η κατάταση ισορροπίας είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί.
«Πράγματι, υπάρχει ο κίνδυνος στις ΗΠΑ να απολέσουμε μια πολιτική κουλτούρα που βασίζεται στον ίσο σεβασμό σε όλους. Η αιτία για τις ατυχείς εξελίξεις είναι η χριστιανική Δεξιά, που επιδιώκει να προσδιορίσει την Αμερική ως ένα χριστιανικό έθνος. Φυσικά, η κατάτασή μας είναι πολύ καλύτερη από τη δική σας. Εσείς έχετε μια κρατική θρησκεία, ενώ εμείς τουλάχιστον, σε τελική ανάλυση, συμφωνούμε ότι το κράτος δεν θα πρέπει να ευνοεί μία συγκεκριμένη θρησκεία. Φυσικά η χριστιανική Δεξιά προσπαθεί να εισάγει ορισμένες ιουδαιοχριστιανικές αρχές στον δημόσιο λόγο, κάτι το οποίο πιστεύω ότι είναι πολύ επικίνδυνο».
Ενας τέτοιος κίνδυνος είναι η προσπάθεια υποκατάτασης της επιστήμης με θρησκευτικές δοξασίες στα σχολεία, όπως η προσπάθεια υποκατάστασης της επιστημονικής θεωρίας της εξέλιξης με τη βιβλική θεωρία της δημιουργίας. «Ομως, ευτυχώς, τα δικαστήρια έχουν μέχρι στιγμής εμποδίσει αυτές τις προσπάθειες».
Πάντως, η συνομιλήτριά μας πιστεύει ότι υπάρχει μια δόση υπερβολής όσον αφορά την εικόνα που επικρατεί σε ορισμένους κύκλους σχετικά με τη σημασία του θρησκευτικού φαινομένου στις ΗΠΑ. «Το φαινόμενο δεν είναι πρωτόγνωρο για εμάς. Ανάλογα φαινόμενα έξαρσης της πολιτικοποίησης της θρησκείας είχαμε και τη δεκαετία του '80. Ολοι τότε φοβούνταν τις επιπτώσεις που θα είχε αυτό στις πολιτικές μας ελευθερίες, αλλά το φαινόμενο ατόνησε μόνο του».
Για την κ. Νούσμπαουμ η πολιτική κυριαρχία της Δεξιάς στις ΗΠΑ βαίνει προς το τέλος της. Ο κυριότερος λόγος είναι το διαφαινόμενο και ολοένα εντεινόμενο ρήγμα μεταξύ της «οικονομικής Δεξιάς» και της «χριστιανικής Δεξιάς».
«Υπάρχουν σοβαρές διαφορές μεταξύ των δύο αυτών ρευμάτων, π.χ. στο θέμα της διδαχής της θεωρίας της εξέλιξης, στο θέμα της βιοϊατρικής, στο θέμα της νομιμοποίησης των δεσμών μεταξύ των γκέι κ.λπ. Το ρήγμα αυτό θα μεγαλώσει και ορισμένοι από τους κορυφαίους νεοφιλελεύθερους διανοητές, όπως ο Πόσνερ και ο Επστιν, δεν θα ψήφιζαν ποτέ Μπους. Γι' αυτούς η άνοδος της χριστιανικής Δεξιάς αποτελεί βασική απειλή για τα πολιτικά δικαιώματα».
Η «πολυπολιτισμική» φιλοσοφία της «ανοχής» διάφορων εθνικών και θρησκευτικών ομάδων έχει ορισμένες φορές οδηγήσει στη συρρίκνωση του πλουραλισμού των απόψεων. Συγκεκριμένα, στο όνομα της «ανοχής» υποστηρίζονται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες νομοθετικά μέτρα και απόψεις που καταλήγουν στον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης. Ετσι, π.χ., στο όνομα του σεβασμού της θρησκείας, απαγορεύονται εκφράσεις που προσβάλλουν τα «θρησκευτικά συναισθήματα» - είναι πιθανό ότι αν ζούσε ο Μαρξ θα σερνόταν σήμερα στα δικαστήρια για την άποψή του πως η θρησκεία είναι «το όπιο του λαού». Ανάλογοι περιορισμοί επιβάλλονται και στις δυνατότητες έκφρασης ακροδεξιών ομάδων. Ζητήσαμε από τη συνομιλήτριά μας να μας προσδιορίσει τα όρια της ελευθερίας του λόγου.
«Διάφορες χώρες θέτουν διαφορετικά τα όρια στην ελευθερία της έκφρασης, ανάλογα με τις παραδόσεις τους. Στη Γερμανία π.χ. είναι παράνομο να εκδώσει κανείς και να κυκλοφορήσει αντισημιτικό υλικό. Αυτό είναι ένα λογικό μέτρο με δεδομένη την ιστορία της χώρας. Αντίθετα στις ΗΠΑ η ελευθερία του λόγου προστατεύεται πολύ περισσότερο. Ετσι δεν υπάρχουν περιορισμοί στους νεοναζί να παρελαύνουν, να κάνουν ομιλίες και να διανέμουν το υλικό τους. Στις ΗΠΑ έχεις κάθε δικαίωμα να υποστηρίζεις μια άποψη η οποία καλλιεργεί το μίσος - στον βαθμό που το κάνεις με ειρηνικό τρόπο. Μπορείς να υποστηρίξεις ανοιχτά την άποψη ότι, π.χ., "Ολοι οι μουσουλμάνοι είναι κατώτερα όντα" ή ότι "Ολοι οι εβραίοι είναι κακοί". Αυτές οι εκφράσεις θεωρούνται ότι κινούνται στο πλαίσιο του πολιτικού λόγου και προστατεύονται απόλυτα. Μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με κριτική. Το 90% των Αμερικανών, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μου, υποστηρίζει ότι αυτό είναι ορθό. Οταν, όμως, υπάρχει μια συγκεκριμένη απειλή εναντίον ενός ατόμου, τότε η κατάσταση είναι διαφορετική. Αν, π.χ., σε μια ομιλία μου πω ότι "Ολοι οι μουσουλμάνοι είναι κακοί» η ομιλία μου προστατεύεται από το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Αν, όμως, πάω σε ένα συγκεκριμένο μουσουλμάνο και του πω "Σε μισώ και θα σε εκδικηθώ" τότε φυσικά έχω διαπράξει ποινικό αδίκημα, πρόκειται για απειλή για την ασφάλεια του ατόμου».
Καταλήγοντας ζητήσαμε από την κ. Νουσμπάουμ να μας πει ποιο θεωρεί το πιο σημαντικό φιλοσοφικό βιβλίο του 20ού αιώνα.
Η απάντησή της ήρθε χωρίς κανένα δισταγμό:
«Αναμφίβολα το βιβλίο "Θεωρία Δικαιοσύνης" του Τζον Ρολς».
Ο Αμερικανός φιλόσοφος Ρολς, που πέθανε σχετικά πρόσφατα, υπήρξε ο μοναδικός ίσως διανοητής που διατύπωσε ένα πειστικό επιχείρημα υπέρ της άποψης ότι η αναδιανομή εισοδημάτων υπέρ των λιγότερο ευνοουμένων μελών της κοινωνίας δεν σημαίνει κατ' ανάγκη παραβίαση της ελευθερίας των πιο ευνοουμένων στρωμάτων, από τα οποία αφαιρούνται οι προς αναδιανομήν πόροι.
Η κ. Νούσμπαουμ πιστεύει ότι το ουσιαστικό χαρακτηριστικό μιας καλής κοινωνίας είναι η ισχυρή προστασία την οποία παρέχει στη θρησκευτική ελευθερία και ο σεβασμός για όλες τις θρησκείες. Ομως, γιατί θα πρέπει να επικρατεί ανοχή και όχι κριτική της θρησκείας; Δεν προδίδουμε, άραγε, το μήνυμα του Διαφωτισμού όταν συζητάμε για τρόπους με τους οποίους θα ενισχύσουμε τη θρησκευτική ποικιλομορφία, αντί να συζητάμε για μέτρα ενίσχυσης του αθεϊσμού και του επιστημονικού λόγου;
«Πιστεύω ότι κάνουν λάθος πολλοί άθεοι ή αγνωστικιστές», απαντάει, «να πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι από όλους τους άλλους, ότι είναι ευφυείς ενώ οι θρησκευόμενοι είναι πρωτόγονοι. Υπάρχουν ορισμένα μυστήρια της ζωής για τα οποία τα διάφορα ορθολογικά άτομα θα συνεχίσουν να διαφωνούν. Για αυτό θα πρέπει να οικοδομήσουμε μια κοινωνία που δεν θα είναι υπέρ μιας θρησκείας, ούτε καν υπέρ της θρησκείας αλλά ούτε επίσης θα ευνοεί τον αθεϊσμό και τον αγνωστικισμό - θα πρέπει να τηρεί μια αυστηρή ουδετερότητα».
Ομως, η πραγματικότητα τόσο στις ΗΠΑ όσο και αλλού δείχνει ότι αυτή η κατάταση ισορροπίας είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί.
«Πράγματι, υπάρχει ο κίνδυνος στις ΗΠΑ να απολέσουμε μια πολιτική κουλτούρα που βασίζεται στον ίσο σεβασμό σε όλους. Η αιτία για τις ατυχείς εξελίξεις είναι η χριστιανική Δεξιά, που επιδιώκει να προσδιορίσει την Αμερική ως ένα χριστιανικό έθνος. Φυσικά, η κατάτασή μας είναι πολύ καλύτερη από τη δική σας. Εσείς έχετε μια κρατική θρησκεία, ενώ εμείς τουλάχιστον, σε τελική ανάλυση, συμφωνούμε ότι το κράτος δεν θα πρέπει να ευνοεί μία συγκεκριμένη θρησκεία. Φυσικά η χριστιανική Δεξιά προσπαθεί να εισάγει ορισμένες ιουδαιοχριστιανικές αρχές στον δημόσιο λόγο, κάτι το οποίο πιστεύω ότι είναι πολύ επικίνδυνο».
Ενας τέτοιος κίνδυνος είναι η προσπάθεια υποκατάτασης της επιστήμης με θρησκευτικές δοξασίες στα σχολεία, όπως η προσπάθεια υποκατάστασης της επιστημονικής θεωρίας της εξέλιξης με τη βιβλική θεωρία της δημιουργίας. «Ομως, ευτυχώς, τα δικαστήρια έχουν μέχρι στιγμής εμποδίσει αυτές τις προσπάθειες».
Πάντως, η συνομιλήτριά μας πιστεύει ότι υπάρχει μια δόση υπερβολής όσον αφορά την εικόνα που επικρατεί σε ορισμένους κύκλους σχετικά με τη σημασία του θρησκευτικού φαινομένου στις ΗΠΑ. «Το φαινόμενο δεν είναι πρωτόγνωρο για εμάς. Ανάλογα φαινόμενα έξαρσης της πολιτικοποίησης της θρησκείας είχαμε και τη δεκαετία του '80. Ολοι τότε φοβούνταν τις επιπτώσεις που θα είχε αυτό στις πολιτικές μας ελευθερίες, αλλά το φαινόμενο ατόνησε μόνο του».
Για την κ. Νούσμπαουμ η πολιτική κυριαρχία της Δεξιάς στις ΗΠΑ βαίνει προς το τέλος της. Ο κυριότερος λόγος είναι το διαφαινόμενο και ολοένα εντεινόμενο ρήγμα μεταξύ της «οικονομικής Δεξιάς» και της «χριστιανικής Δεξιάς».
«Υπάρχουν σοβαρές διαφορές μεταξύ των δύο αυτών ρευμάτων, π.χ. στο θέμα της διδαχής της θεωρίας της εξέλιξης, στο θέμα της βιοϊατρικής, στο θέμα της νομιμοποίησης των δεσμών μεταξύ των γκέι κ.λπ. Το ρήγμα αυτό θα μεγαλώσει και ορισμένοι από τους κορυφαίους νεοφιλελεύθερους διανοητές, όπως ο Πόσνερ και ο Επστιν, δεν θα ψήφιζαν ποτέ Μπους. Γι' αυτούς η άνοδος της χριστιανικής Δεξιάς αποτελεί βασική απειλή για τα πολιτικά δικαιώματα».
Η «πολυπολιτισμική» φιλοσοφία της «ανοχής» διάφορων εθνικών και θρησκευτικών ομάδων έχει ορισμένες φορές οδηγήσει στη συρρίκνωση του πλουραλισμού των απόψεων. Συγκεκριμένα, στο όνομα της «ανοχής» υποστηρίζονται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες νομοθετικά μέτρα και απόψεις που καταλήγουν στον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης. Ετσι, π.χ., στο όνομα του σεβασμού της θρησκείας, απαγορεύονται εκφράσεις που προσβάλλουν τα «θρησκευτικά συναισθήματα» - είναι πιθανό ότι αν ζούσε ο Μαρξ θα σερνόταν σήμερα στα δικαστήρια για την άποψή του πως η θρησκεία είναι «το όπιο του λαού». Ανάλογοι περιορισμοί επιβάλλονται και στις δυνατότητες έκφρασης ακροδεξιών ομάδων. Ζητήσαμε από τη συνομιλήτριά μας να μας προσδιορίσει τα όρια της ελευθερίας του λόγου.
«Διάφορες χώρες θέτουν διαφορετικά τα όρια στην ελευθερία της έκφρασης, ανάλογα με τις παραδόσεις τους. Στη Γερμανία π.χ. είναι παράνομο να εκδώσει κανείς και να κυκλοφορήσει αντισημιτικό υλικό. Αυτό είναι ένα λογικό μέτρο με δεδομένη την ιστορία της χώρας. Αντίθετα στις ΗΠΑ η ελευθερία του λόγου προστατεύεται πολύ περισσότερο. Ετσι δεν υπάρχουν περιορισμοί στους νεοναζί να παρελαύνουν, να κάνουν ομιλίες και να διανέμουν το υλικό τους. Στις ΗΠΑ έχεις κάθε δικαίωμα να υποστηρίζεις μια άποψη η οποία καλλιεργεί το μίσος - στον βαθμό που το κάνεις με ειρηνικό τρόπο. Μπορείς να υποστηρίξεις ανοιχτά την άποψη ότι, π.χ., "Ολοι οι μουσουλμάνοι είναι κατώτερα όντα" ή ότι "Ολοι οι εβραίοι είναι κακοί". Αυτές οι εκφράσεις θεωρούνται ότι κινούνται στο πλαίσιο του πολιτικού λόγου και προστατεύονται απόλυτα. Μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με κριτική. Το 90% των Αμερικανών, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μου, υποστηρίζει ότι αυτό είναι ορθό. Οταν, όμως, υπάρχει μια συγκεκριμένη απειλή εναντίον ενός ατόμου, τότε η κατάσταση είναι διαφορετική. Αν, π.χ., σε μια ομιλία μου πω ότι "Ολοι οι μουσουλμάνοι είναι κακοί» η ομιλία μου προστατεύεται από το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Αν, όμως, πάω σε ένα συγκεκριμένο μουσουλμάνο και του πω "Σε μισώ και θα σε εκδικηθώ" τότε φυσικά έχω διαπράξει ποινικό αδίκημα, πρόκειται για απειλή για την ασφάλεια του ατόμου».
Καταλήγοντας ζητήσαμε από την κ. Νουσμπάουμ να μας πει ποιο θεωρεί το πιο σημαντικό φιλοσοφικό βιβλίο του 20ού αιώνα.
Η απάντησή της ήρθε χωρίς κανένα δισταγμό:
«Αναμφίβολα το βιβλίο "Θεωρία Δικαιοσύνης" του Τζον Ρολς».
Ο Αμερικανός φιλόσοφος Ρολς, που πέθανε σχετικά πρόσφατα, υπήρξε ο μοναδικός ίσως διανοητής που διατύπωσε ένα πειστικό επιχείρημα υπέρ της άποψης ότι η αναδιανομή εισοδημάτων υπέρ των λιγότερο ευνοουμένων μελών της κοινωνίας δεν σημαίνει κατ' ανάγκη παραβίαση της ελευθερίας των πιο ευνοουμένων στρωμάτων, από τα οποία αφαιρούνται οι προς αναδιανομήν πόροι.
6 σχόλια:
Οντως πολυ ενδιαφέρουσα η συνέντευξη που μας παρουσιάζεις Ελένη, αν και φαντάζομαι θα συμφωνείς πως δεν είναι και η καλύτερη επιλογή για Σαββατόβραδο(!)
Ιδιαιτερα για κάποιον όπως εμένα που αυτοχαρακτιρίζομαι ως αριστεροφιλελευθερος (left liberal) η συνέντευξη παρέχει επιχειρήματα για τον συνδυασμό των θεμελιωδών αυτών ενιων της Δημοκρατίας, Άτομο -δικαιοσύνη.
Αν κάτι δεν μου κάθεται καλά είναι η "νομιμοποιήση" της θρησκευτικότητας εκ μέρους τις φιλοσόφου αλλά και η το διαφαινόμενο φλερτάρισμα της με απόψεις της κλασικής δεξιάς.
Τέλος θα ηθελα να εκφράσω την απορία μου για τον χαρακτηρισμό του Ρολς ως μοναδικού στην θετιση επιχειρημάτων σχτικά με τα όρια αναδιανομής - ελευθερίας. Πίστευα -με κάθε ειλικρίνεια - πως η διαπίστωση του Ρολς είναι κοινός τόπος.
Τουλάχιστον για όσους θέλουμε να αυτό-αποκαλούμαστε με κάποιον τρόπο αριστεροί...
Παιδιά, προσδιορίστε επί τέλους τι είναι ...αριστερός... εκτός αν η λέξη δεν έχει πλέον κανένα ουσιαστικό νόημα... οπότε ας πάψουμε να την χρησιμοποιούμε γιατί κουβαλάει ...παρελθόντα που σήμερα -δυστυχώς- δεν αντιστοιχούν σε κανένα ...χρήστη της λέξης (του εαυτού μου μή εξαιρουμένου)
Νίκο, το Left και Liberal είναι ΑΠΟΛΥΤΑ αντικρουόμενα και ΔΕΝ συνδυάζονται παρά μόνο με ...νοθεύσεις ΚΑΙ των δύο... μην ενταχθείς και εσύ τώρα ξαφνικά στους έχοντες "τρικυμία εν κρανίω" του διαδικτύου που δεν μπορούν να ...ξεμπερδάψουν το κουβάρι των αριστεροδέξιοφιλελεύθερων φιλοσόφων και έχουν απλά μπλέξει τα μπούτια τους... ειλικρινά σε προτιμώ φανατικό ΠΑΣΟΚο! (το λέω απολύτως καλοπροαίρετα, ξέρεις ότι σε εκτιμώ πολύ...)
Ελένη, το άρθρο είναι απόλυτα "δυτικό", με θέματα και εμμονές που ελάχιστα μας απασχολούν εδώ (π.χ. θρησκευτικότητα, όπως ορθά επισημαίνει ο Νίκος). Μπορεί να είμαστε η μόνη χώρα με ΕΠΙΣΗΜΗ ΚΡΑΤΙΚΗ θρησκεία, αλλά το θρησκευτικό ζήτημα που τόσο βασανίζει τους δυτικούς, νομίζω ότι γιά εμάς δεν έχει νόημα.
Αν η συζήτηση "βγάλει" κάτι πέραν του άρθρου, εδώ είμαστε...
Αφου ζητήσω συγνώμη από τηνν Ελένη για την "κατάλειψη" απανταω στον φίλο σχολιαστή.
Το left και το liberal όχι μόνο δεν είναι αντικρουόμενα, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι το ένα του άλλου.
Δεν υπήρξα ποτέ φανατικός Πασόκος , το αντίθετο μάλιστα , ίσως όμως είμαι περισσότερο gapικος απο οσο θα έπρεπε...
Υ.γ. Πολύ φοβάμαι πως η συζήτηση δεν θα βγάλει τίποτα πέραν του άρθρου...
Κατά τη γνώμη μου, παδιά, το Left και Libertian συνθέτουν...
Εντάξει Νίκο...τι να κάνουμε ανεβάζουμε Πολιτική και τα σαβατόβραδα...;)
Δεν ξέρω για τη θρησκευτικότητα τι εννοείς..τι δεν σου άρεσε ακριβώς ως προς τη νομιμοποίηση; Αν πάλι είναι αυτό που λέει ο σχολιαστής...η θρησκεία είναι ακόμα ένα πολύ σημαντικό φιλοσοφικό κομμάτι που επηρεάζει ...ακόμα και το παλαιστινιακό που μένει άλυτο τόσα χρόνια βασίζεται σε θέματα θρησκευτικά...οπότε δεν νομίζω οτι έχει χαθεί το επίκαιτο του θέματος. Η κα καθόλου δεν φλετράρει με τη Δεξιά το αντίθετο μάλιστα. Το δε άρθρο είχε ως θέμα: 'Το τέλος της Δεξιάς' κι εννοούσε τη δεξιά στην Αμερική φυσικά...
Για τον Rawls το βιβλίο του Θεωρία της Δικαιοσύνης είναι πράγματι αυτό που προσπέρασε τον ωφελιμισμό και υπο την έννοια αυτή έβαλε για πρώτη φορά στο τραπέζι το θέμα της δικαιοσύνης που είναι θελελιώδες για τη λειτουργία ενός ευνομούμενου κράτους....Δεν είναι καθόλου κοινός τόπος η δικαιοσύνη και ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα όπως και ο ρόλος του κράτους μέσα απο τη δικαιοσύνη. Πάντως η θεωρία του κατατάσσεται στους φιλελεύθερους κι επομένως ατομοκεντρική και επομένους καθόλου στους αριστερούς. Η κα Νούσμπαουμ, ωστόσο, έχει διαφέρει κι αυτό φαίνεται απο το άρθρο της
sxoliasti, αν ανεβάζω άρθρα περι αριστεράς είναι ακριβώς γιατί δεν υπάρχει πλέον αυτός ο προσδιορισμός ξεκάθαρα στις μέρες μας...είναι αν θέλεις μια απόπειρα να δούμε τουλάχιστον το περίβλημά του...
Το άρθρο πάντως, επέτρεψέ με, δεν είναι καθόλου 'δυτικό'...θα έλεγα οτι όλη η φιλοσοφία των σημερινών πολέμων -πέρα απο τη γεωπολιτική- εκεί βασίζεται...στη θρησκεία. Ξεχνάς το παλαιστινιακό, τη διαμάχη με το Ιράν, την απομάκρυνση της Τουρκίας απο την ΕΕ και μια σειρά άλλα που μπορεί ελάχιστα αυτή τη στιγμή να μας απασχολούν αλλά στο μέλλον ενδεχομένως να μας βάλουν σε ιστορίες; Οι δυτικοί αντίθετα θα έλεγα οτι απο θέματα διαμαρτυρίας εξαιτίας θρησκειών έχουν τεράστια θητεια και μάλιστε είναι πλέον εκπαιδευμένοι να φιλοξενούν αλλόθρησκους...εμείς ούτε ένα μάθημα δεν μπορούμε να καταργήσουμε απο Υποχρεωτικό...για να μην ανοίξω τη συζήτηση για τ Βατοπέδι και το πώς εκλέγονται οι μοναχοί, τα χρυσόβουλα, την ιερά σύνοδο και το ΥπΕΠ-Θ....
Δημοσίευση σχολίου