Μετά τον Ομπάμα...

Αρθρο του Ν. Κοτζιά απο τη σημερινή Αξία

Ο παγκόσμιος ρόλος των ΗΠΑ στις αρχές του 21^ου αιώνα

1. Η αλλαγή προέδρου

Το εκλογικό αποτέλεσμα δείχνει μια αλλαγή στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ. Η αλλαγή αυτή είναι αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας της πλειοψηφίας του αμερικάνικου εκλογικού σώματος έναντι της πολιτικής Μπους. Ο απόηχος της τρομοκρατικής πράξης της 11^ης του Σεπτεμβρίου είναι πιο μακρινός απ’ ό,τι πίστευαν οι ρεπουμπλικάνοι. Η παγκόσμια οικονομική κρίση με αφετηρία αυτή τη φορά τις ίδιες τις ΗΠΑ είναι άμεση. Όπως άμεση είναι η ανάγκη αποκατάστασης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης δεκάδων εκατομμυρίων Αμερικανών. Καταπολέμησης της καλπάζουσας ακρίβειας και ανεργίας. Της νέας φτώχιας στην πιο πλούσια χώρα του κόσμου. Του τερματισμού των πολέμων.

Η νίκη του Ομπάμα στις εκλογές είναι, ταυτόχρονα, νίκη του «αμερικάνικού πνεύματος», της ικανότητας των ΗΠΑ να ανανεώνεται. Σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου δεν θα μπορούσε να εκλεγεί ως πρόεδρος ένας έγχρωμος, γιος μετανάστη. Η νίκη του Ομπάμα είναι νίκη αυτού ακριβώς του πνεύματος. Είναι καιρός, λοιπόν, να πάψουμε να παριστάνουμε εδώ στην Ελλάδα τους καλύτερους των πάντων και σε κάθε περίπτωση. Διότι στην Ελλάδα ένα παιδί Αλβανών μεταναστών, μουσουλμάνων στο θρήσκευμα, όχι μόνο δεν θα μπορούσε να εκλεγεί πρόεδρος, αλλά πιθανότατα δεν θα διέθετε ελληνική ιθαγένεια. Ενώ ως αριστούχος δεν θα του επιτρεπόταν να σηκώσει την ελληνική σημαία ούτε καν σε παρέλαση. Πολύ λιγότερο, δε, να γίνει ο αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Τέλος, ως προς την νίκη του Ομπάμα, το μεγάλο ερώτημα είναι εάν και κατά πόσο θα υπάρξει και μία νέα αρχή στην ίδια την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.

2. Σενάρια για τον παγκόσμιο ρόλο των ΗΠΑ

Στα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν πολλαπλές θεωρίες στις ίδιες τις ΗΠΑ για τον παγκόσμιο ρόλο τους. Άλλες αλαζονικά αισιόδοξες και άλλες αδιέξοδα απαισιόδοξες.

Σύμφωνα με τις πλέον αλαζονικές αντιλήψεις, οι ΗΠΑ μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου θα παραμένανε μια ηγεμονική δύναμη, και μάλιστα η μοναδική. Αυτό με το οποίο θα έπρεπε να ασχοληθεί θα ήταν η εξασφάλιση ότι και ο 21^ος αιώνας θα ήταν ένας «αμερικάνικος αιώνας». Όρος που εισήχθη από το περιοδικό Life στη δεκαετία του σαράντα προκειμένου να χαρακτηριστεί ο προηγούμενος, ο 20^ος αιώνας. Ένας αιώνας στη διάρκεια του οποίου οι ΗΠΑ θα εξακολουθούσαν να λειτουργούν ως ηγεμόνας σταθεροποιητής, δηλαδή, ως μια δύναμη που με τη δράση της δημιουργεί σχέσεις, θεσμούς και δομές που εξυπηρετούν την ίδια την ηγεμονία της, αλλά και τους συμμάχους της. Που σταθεροποιεί εκείνο το σύστημα στο οποίο όλοι οι ισχυροί της Δύσης έχουν να κερδίσουν.

Σύμφωνα με μια δεύτερη άποψη, οι ΗΠΑ ενώ απέμειναν μετά τον ψυχρό πόλεμο η μοναδική υπερδύναμη, ταυτόχρονα είναι μια δυσλειτουργική δύναμη διότι δεν είχε συνείδηση των καθηκόντων της. Η άποψη αυτή, υποστηρίζει, ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οδεύουμε προς μια εποχή νέου τύπου αυτοκρατοριών (Ευρωπαϊκή, Αμερικάνικη, Κινέζικη, Ινδική και ίσως Ρωσική). Με αυτοκρατορίες περιγράφονται μεγάλα σύνολα που υπερβαίνουν την οριοθέτηση των εθνικών συνόρων. Που επεκτείνονται με διαφορετικά εργαλεία και μεθόδους μέσα στον χώρο και σε πληθυσμούς, στους οποίους παρέχονται οι εγγυήσεις και η ασφάλεια από την μητρόπολη της αυτοκρατορίας, όπως έκανε, αυτό είναι το πιο συχνά αναφερόμενο παράδειγμα, η αρχαία Ρώμη. Η κριτική που κάνει αυτή η άποψη στις ΗΠΑ, είναι ότι οι τελευταίες δεν αντιλαμβάνονται αυτόν τον «αυτοκρατορικό τους» ρόλο, και για αυτό δεν δρουν ορθολογικά και αποτελεσματικά.

Μια άλλη άποψη που προβλήθηκε τα τελευταία είκοσι χρόνια, ήταν ότι οι ΗΠΑ έπαψαν να ενδιαφέρονται για την Δυτική Ευρώπη και την «λίμνη του Ατλαντικού» και ότι το κεφάλι τους κοίταζε όλο και περισσότερο στην «λίμνη του Ειρηνικού», προς την Ασία. Ότι οι εχθροί των ΗΠΑ είναι οι νέες αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις, από την Κίνα και τη Ρωσία μέχρι και το Ιράν. Ότι θα έπρεπε οι ΗΠΑ να λάβουν μέτρα παρεμπόδισης της ενδυνάμωσής των τελευταίων. Ότι θα έπρεπε να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους σε αυτό «το καθήκον».

Η πιο πάνω θεώρηση, συνδέθηκε και με την εκτίμηση, ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν τις καλύτερες προϋποθέσεις στον διεθνή ανταγωνισμό. Ότι τα μοντέλα άλλων, τρίτων, αυταρχικών κέντρων θα εξερχόντουσαν νικητές στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 20^ου αιώνα. Ως νικητές στον ανταγωνισμό των πιο διαφορετικών καπιταλισμών της εποχής μας αναφερόντουσαν στο παρελθόν οι φορείς του μοντέλου του «Ρήνου» (ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο),αλλά και η Ιαπωνία με το στρατηγικό της κράτος. Ενώ σήμερα, περισσότερο, οι χώρες του αυταρχικού καπιταλισμού, όπως είναι η Κίνα. Από την άλλη, οι τρομοκρατικές ενέργειες στις αρχές του 21^ου αιώνα επέφερε μια στροφή στις ΗΠΑ, που έπαψε να θεωρεί ως κυριότερο εχθρό της έναν τρίτο κράτος και ανήγαγε φανατικές θρησκευτικές οργανώσεις που χρησιμοποιούν μεθόδους τρομοκρατίας σε κύριο εχθρό.

3. Στρατηγικές εναλλακτικές

Η ήττα της αμερικάνικης πολιτικής στη Γεωργία φέτος το καλοκαίρι, η επιρροή που έχουν αποκτήσει οι ανερχόμενες μεγάλες δυνάμεις (παρότι οι ΗΠΑ παραμένουν, ακόμα, η μοναδική «υπερδύναμη») στην ίδια την αμερικάνικη αυλή, στην Κεντρική και Νότιο Αμερική, οι εξελίξεις στην Μέση Ανατολή και, προπαντός, η κρίση των χρηματοπιστωτικών αγορών όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ, τα δημοσιονομικά ελλείμματα και οι φούσκες στην οικοδομή αυτής της χώρας, έθεσαν επί τάπητος ένα διαφορετικό πρόβλημα και μια άλλη προσέγγιση: Όχι τόσο το πώς οι ΗΠΑ θα ηγεμονεύουν στον μελλοντικό κόσμο, αλλά ποια θα είναι η θέση της σε έναν μεταλασσόμενο κόσμο του 21^ου αιώνα.

Σήμερα, όλο και περισσότεροι αναλυτές, και Αμερικανοί, αντιλαμβάνονται ότι ο κόσμος μετακινείται σε έναν πολυπολικό κόσμο. Το ζητούμενο έχει γίνει για το πώς θα οργανωθεί (ή και θα προκύψει αυθόρμητα) αυτή η μετακίνηση. Πολλοί προσβλέπουν σε μια επανενοποίηση της Δύσης, διότι –όπως υποστηρίζουν- διαθέτει κοινές αρχές και αξίες που είναι «ισχυρότερες εκείνες των διαφορών ανάμεσα σε ΕΕ και ΗΠΑ». Ο Μακ Καίην πρότεινε να δημιουργηθεί μια «νέα λίγκα» των δημοκρατικών κρατών σε ανατολή και δύση που θα είναι ευρύτερη της παραδοσιακής δύσης. Ο ίδιος ο Ομπάμα προσβλέπει στην στήριξη της εξωτερικής πολιτικής του από τις δυτικές δημοκρατίες, ιδιαίτερα την ΕΕ και την Ιαπωνία καθώς και την Ινδία, όπως, επίσης, στην συνεχή μεταξύ τους συνεννόηση.

Σε αυτά τα πλαίσια διατυπώνονται ευχές ότι ο Ομπάμα θα συμβάλλει στο μετασχηματισμό της αμερικανικής ηγεμονίας, σε ηγεμονία του πολυπολισμού. Δηλαδή, να αναλάβουν οι ΗΠΑ τον ρόλο του φορέα και κινητήρα της μετεξέλιξης του κόσμου σε πολυπολικό με τρόπο σταθερό και αποτελεσματικό, ώστε να αποτραπούν μελλοντικές βίαιες συγκρούσεις. Κατά τους υποστηρικτές αυτής της άποψης, αυτός είναι και ο μόνος δρόμος διασφάλισης των ΗΠΑ, ότι θα είναι ο φορέας των νέων κανόνων της παγκοσμιοποίησης και ότι το «παγκόσμιο παιχνίδι» θα γίνει με τρόπο που να διασφαλίζεται ο ειδικός τους ρόλος ως εγγυητή και προωθητή αυτών των κανόνων.

Σ’ αυτά τα πλαίσια, αναλυτές που θέλουν να βλέπουν πιο μακριά, υποστηρίζουν ότι οι ευρωπαίοι δεν θα αντέξουν την επικείμενη επίθεση φιλίας του Ομπάμα, ότι αυτός θα είναι ένας δύσκολος «σύμμαχος»καθότι δεν θα τους επιτρέπει να «βγάζουν την ουρά τους» έξω από τα δύσκολα προβλήματα του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία που πιθανά να συγκεντρωθεί στις συνοριακές περιοχές Αφγανιστάν και Πακιστάν, και όχι πια στο Ιράκ. Ότι ανάλογα, η Ευρώπη δεν θα μπορέσει παρά να συμπορευθεί σε μια καμπάνια ενάντια στη διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής και για μια νέα παγκόσμια θεσμική αρχιτεκτονική. Αυτές οι πιθανές φιλικές «επιθέσεις» του Ομπάμα, όμως, πιθανότατα να φέρουν τους ευρωπαίους ηγέτες σε δυσκολία με το εσωτερικό τους μέτωπο. Διότι μέχρι σήμερα, οι ευρωπαϊκές ελίτ συμπορεύθηκαν με τον αντιαμερικανισμό των κοινωνιών τους. Μετά την εκλογή του Ομπάμα, όμως, είτε θα αποκαλυφθεί ότι ο αντιαμερικανισμός έχει γίνει συστατικό της ευρωπαϊκής ταυτότητας, είτε θα ακολουθήσουν οι ευρωπαίοι ηγέτες πολιτική συνεργασίας με την Ουάσιγκτον. Συνεργασία που θα τους φέρει σε ευθεία αντίθεση με σειρά κινημάτων στις ίδιες τις κοινωνίες τους. Το μέλλον προβλέπεται άκρως ενδιαφέρον.