Οι προκλήσεις της Αριστεράς σ' ενα κόσμο που αλλάζει

Αλλαγές στον κόσμο και οι αποφάσεις των Ισχυρών

άρθρο του Ν. Κοτζιά απο τη σημερινή "Αξία"

Η συνεδρίαση στο Λονδίνο των G20 και λίγες ημέρες μετά του ΝΑΤΟ, συμπυκνώνει, καταγράφει και αναδεικνύει τις ουσιαστικές αλλαγές που γίνονται σε πολλές πλευρές του κόσμου. Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να αναφερθώ σε ορισμένες από αυτές τις αλλαγές:

Πρώτον, οι ΗΠΑ δείχνουν να έχουν αντιληφθεί ότι δεν μπορούν να λύσουν από μόνοι τους, πλέον, κανένα από τα θεμελιακά προβλήματα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Ότι είναι προς το συμφέρον τους να συμβάλλουν στην μετεξέλιξη του κόσμου σε έναν πολυπολικό κόσμο στο κέντρο του οποίου θα βρίσκονται οι ίδιες. Είναι χαρακτηριστικό, ότι όταν στους G20 ξέσπασε καυγάς ανάμεσα στην Γαλλία και την Κίνα, ως προς την υπό δημοσίευση λίστα των κρατών που ξεπλένουν χρήμα ή έστω διευκολύνουν την φοροδιαφυγή, δεν ήταν άλλος από τον Ομπάμα που έκανε χωριστές συνομιλίες στην αίθουσα με τον πρόεδρο κάθε μίας από αυτές τις δύο χώρες. Οι ΗΠΑ δείχνουν –αυτή τη στιγμή- να μην φοβούνται τον πολυπολικό κόσμο, αρκεί να σφραγίσουν οι ίδιες τους μελλοντικούς κανόνες και θεσμούς που θα το διέπουν.

Δεύτερον, η ΕΕ δείχνει να ζει ακόμα στον ναρκισσισμό της ότι γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλο στο πώς μπορούν να λυθούν τα παγκόσμια προβλήματα. Επιμένει στο Σύμφωνο Σταθερότητας και στη λογική του νεοφιλελεύθερου προστάγματος, παρόλο που αυτό εγκαταλείπεται από τους αγγλοσάξονες γονείς του. Δείχνει να μην αντιλαμβάνεται ότι έχουμε εισέλθει, πλέον, στην Β’ φάση της παγκοσμιοποίησης, όπου αλλάζει ο τύπος καπιταλιστικής συσσώρευσης και οι απαιτήσεις από το κράτος, την πολιτική, και τα δρώντα υποκείμενα αυξάνουν. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι πολλές ευρωπαϊκές δυνάμεις δείχνουν ως να μην καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος μετακινείται από την λίμνη του Ατλαντικού στην λίμνη του Ειρηνικού. Από την Δύση στην Ασία.

Τρίτο, η μετακίνηση του κέντρου του κόσμου προς την Ασία, έχει γίνει αντιληπτή από τις ΗΠΑ. Η πρώτη τους ματιά δεν αφορά πια την Δυτική Ευρώπη, το Παρίσι, το Βερολίνο ή τις Βρυξέλλες, αλλά το τι λέει, πώς σκέφτεται και τι προθέσεις έχουν το Πεκίνο, το Νέο Δελχί, το Τόκυο και η Μόσχα. Η Ευρώπη δείχνει ως να μην έχει αντιληφθεί τόσο αυτή τη μετακίνηση, όσο και την ανάγκη να επιλέξει αν τον πολυπολικό κόσμο τον βλέπει να δημιουργείται με τη συμβολή μιας Δυτικής Συμμαχίας ή σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και το ποιοι ακριβώς θα είναι οι σύμμαχοί της σε μια τέτοια περίπτωση. Στο Λονδίνο οι ΗΠΑ πήραν λιγότερα απ’ ότι ζητούσαν ως προς τις δημόσιες δαπάνες. Οι Ευρωπαίοι αντιστάθηκαν, ενώ οι ΗΠΑ αποδέχτηκαν περισσότερα μέτρα ρύθμισης των αγορών, των τραπεζών και άλλων χρηματοπιστωτικών θεσμών, πέραν των εθνικών που επιθυμεί η Ουάσιγκτον. Όμως, αυτός ο συμβιβασμός εκ μέρους του Ομπάμα, πάντα κατά τη γνώμη μου, δεν θα είναι σταθερός. Τόσο διότι οι παγκόσμιες αγορές θα χρειαστούν και άλλα χρήματα, όσο και διότι η επανάκαμψη του εθνικισμού θα δημιουργήσει την ανάγκη για επιπρόσθετα μέτρα.

Τέταρτο, οι εξελισσόμενες αλλαγές στον κόσμο, απαιτούν προσαρμογή του θεσμικού συστήματος που κινείται και αποφασίζει σε αυτό το επίπεδο. Η πρώτη σημαντική αλλαγή είναι ότι οι G7 (ακόμα και οι G8) δεν μπορούν, πλέον, να διαχειριστούν από μόνες τους τον κόσμο. Οι ΗΠΑ επέλεξαν να μετακινηθεί το κέντρο απόφασης στους G20, όπου ανήκει και η Τουρκία και όχι η Ελλάδα.

Πέμπτο, έχει ήδη συμφωνηθεί η μετεξέλιξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείο. Το ΔΝΤ δημιουργήθηκε μετά τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντ και αποτέλεσε μια κευνσιανή θεσμική μεταρρύθμιση. Το ΔΝΤ δημιουργήθηκε προκειμένου να υπάρχει ένας παγκόσμιας δυνατότητας φορέας ρευστότητας. Στην πορεία, ιδιαίτερα με την κυριαρχία της λογικής των νεοφιλελεύθερων το ΔΝΤ μετεξελίχθηκε σε εργαλείο ελέγχου εθνικών κυβερνήσεων και επιβολής των αγοραίων συνταγών της αγοράς. Το ΔΝΤ είχε μετατραπεί στο κατεξοχήν εργαλείο της υποταγής της πολιτικής και των εθνικών κυβερνήσεων στη λογική των παγκόσμιων αγορών. Τώρα έγιναν σκέψεις να επανέλθει στη λειτουργία μηχανισμού διασφάλισης της παγκόσμιας ρευστότητας. Ταυτόχρονα δε, τα επόμενα χρόνια θα υπάρξουν αλλαγές στη σύνθεση του κεφαλαίου του, στο Λονδίνο αποφασίστηκε ουσιαστικά η αύξηση των κεφαλαίων του, ενώ το 2011 θα υπάρξουν και οι πρώτες αλλαγές στη στάθμιση ψήφων, καταρχάς με την ενίσχυση της παρουσίας της Κίνας.

Έκτο, η μετακίνηση στην Β’ φάση της παγκοσμιοποίησης, σημαίνει ότι τέλειωσε η εποχή όπου κυριαρχούσε η «Συναίνεση της Ουάσιγκτον» του 1986. Συμφωνία που θεσμοποίησε την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και που βρήκε την έκφρασή της στη συνθήκη του Μάαστριχτ. Δεν είναι τυχαίο, ότι στο τέλος της συνεδρίασης των G20, o Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρτον Μπράουν δήλωσε επί λέξει ότι «η συναίνεση της Ουάσιγκτον είναι νεκρή». Το «περίεργο» είναι ότι η ΕΕ εξαιτίας της Γερμανίας δεν δείχνει καμιά διάθεση να θάψει το Σύμφωνο Σταθερότητας. Και αυτό, διότι η Γερμανία επιβάλει μονόπλευρες δικές της μνήμες επί της ευρωπαϊκής ηπείρου, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα και αδιέξοδα σε χώρες όπως είναι η Ελλάδα που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα απαραίτητα εργαλεία εξόδου από την κρίση, αφού η χρήση τους αντιστρατεύεται τους στόχους του συμφώνου σταθερότητας.

Έβδομο, στο ίδιο πρόβλημα στο οποίο είναι εγκλωβισμένη η Ελλάδα ως προς το Μάαστριχτ και τα συνακόλουθα, ήταν εγκλωβισμένη η Τουρκία ως προς το ΔΝΤ. Η κρίση στην οικονομίας της ήρθε και έδεσε με την παγκόσμια οικονομία. Επί ένα χρόνο η Άγκυρα διαπραγματευόταν με το ΔΝΤ τους όρους του αναγκαίου και επείγοντα δανεισμού της. Το ΔΝΤ δεν έκανε πίσω από τους κυρίαρχους σε αυτό κανόνες. Η διπλή αλλαγή, αφενός της πολιτικής λειτουργίας του ΔΝΤ και αφετέρου της αναβάθμισης της Τουρκίας στους G20, θα επιτρέψει στην τελευταία να βρει σχετικά φτηνό χρήμα και να επιδοτήσει τις νέες δημόσιες δαπάνες της, παρά τα χρόνια προβλήματα που έχει με τα ελλείμματά της. Η Τουρκία, κατά συνέπεια, θα αποκτήσει έναντι της Ελλάδας, και σε αυτό τον τομέα, ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Όγδοο, όλα δείχνουν ότι από την κρίση η Κίνα θα εξέλθει σχετικά ενισχυμένη. Η κρίση είναι πριν απ’ όλα κρίση ρευστότητας και ζήτησης. Η Κίνα διαθέτει άνω των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων πλεόνασμα στις διεθνείς της δράσεις. Είναι σχεδόν η άλλη όψη του καθρέφτη της κατάστασης των ΗΠΑ, που έχει 2,3 τρισεκατομμύρια ελλείμματα. Όμως, η Κίνα γνωρίζει ότι εάν πιέσει πολύ τις ΗΠΑ προκειμένου να διασφαλίζει τα αποθεματικά της σε δολάρια, η πρώτη που θα πληρώσει τυχόν μείωση της αξίας του δολαρίου είναι η ίδια. Για αυτό ακολουθεί μια διπλή τακτική: Αφενός να μην δημιουργηθούν και άλλα προβλήματα στην οικονομία των ΗΠΑ, αφετέρου σκέφτεται τη σχεδιασμένη απαγκίστρωση της παγκόσμιας οικονομίας από το δολάριο. Σκέψη που έκαναν κατά το παρελθόν τόσο η ΕΕ, όσο και η Ρωσία. Τυχόν τέτοια μετακίνηση δεν πρόκειται να γίνει αναγκαστικά προς το Ευρώ, όπως ελπίζουν οι Ευρωπαίοι, αλλά πιθανά σε έναν νέο μείγμα νομισμάτων (πιο άμεσα), ακόμα και στη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου νομίσματος (σε μακρύ χρόνο).

Ένατο, οι αναδυόμενες χώρες, γνωρίζουν ότι μπορεί να εξέλθουν γεωπολιτικά κερδισμένες από την κρίση, αλλά και να αποκτήσουν καινούργια προβλήματα. Κίνα και Ινδία είχαν στηρίξει την ανάπτυξή τους στις εξαγωγές. Όντας φτωχές χώρες μετέτρεψαν την φτώχια – χαμηλούς μισθούς σε εξαγωγικό πλεονέκτημα. Η μείωση της ζήτησης στη Δύση, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ τους δημιουργεί προβλήματα προσαρμογής της δικής τους εσωτερικής ζήτησης, ιδιαίτερα μέσω των δημόσιων δαπανών. Γνωρίζουν δε, ότι εάν δεν λάβουν τέτοια μέτρα, κινδυνεύουν να γνωρίσουν ισχυρές κοινωνικές συγκρούσεις. Υπολογίζεται ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί εκτεταμένα εάν η ανάπτυξη στην Κίνα πέσει στο 6% και στην Ινδία στο 4,5%. Και αυτό διότι αυτά τα ποσοστά είναι οι δείκτες «εγγυητές» ότι ο πληθυσμός που απελευθερώνεται από «γεωργικές εργασίες» θα βρει εργασία στις γρήγορα αναπτυσσόμενες πόλεις και σε κλάδους υψηλότερης τεχνολογίας από εκείνη της υπαίθρου.

Δέκατο, ο καπιταλισμός στη χειρότερη μεταπολεμική του κρίση, πρέπει να αισθάνεται τυχερός από τις αδυναμίες της αριστεράς. Ιδιαίτερα εκείνης της αριστεράς που είναι εγκλωβισμένη σε εθνικισμούς, σε σχήματα του χθες και εν μέρει επηρεασμένη από τον νεοφιλελευθερισμό. Αριστερά η οποία βρίσκεται απροετοίμαστη να προωθήσει μεγάλα στρατηγήματα και εμπνευσμένα σχέδια για την ανάπλαση της κοινωνίας.

Διαθέτει, όμως, η αριστερά τη δυνατότητα, και ήδη σε ένα βαθμό το κάνει, να χαράξει έναν διαφορετικό δρόμο αντιμετώπισης της κρίσης. Η επανάκτηση της προτεραιότητας από την πολιτική ενάντια στην οικονομία, αυξάνει και τις δυνατότητες της αριστεράς. Και αυτό διότι οι συσχετισμοί στη σφαίρα της πολιτικής είναι καλύτεροι από ότι εκείνοι στο πεδίο των αγορών.